ZINDERING was een vijfdaags festival in het kader van ‘Zinderende Stilte’ een organisatie van het Festival van Vlaanderen Mechelen, Mechelen Feest, Kunstencentrum nona, Cultuurcentrum Mechelen, DE MAAN, Klara, Pastorale ploeg O.L.V. o/d Dijle en het Filmhuis. In elf concerten en twee films kwamen verschillende aspecten van stilte aan bod.
Stilte
Net zoals in alles schuilt er een dualiteit in het begrip. Stilte kan zowel ontwrichtend als rustgevend zijn. Zorgen voor geborgenheid of angstaanjagend overkomen. Ons leven is zo jachtig geworden. We worden overstelpt door prikkels. Zo zijn we geleidelijk van de stilte, die rust impliceert, vervreemd geraakt. Daar focuste het minifestival ‘Zindering’ op. We moeten meer op zoek gaan naar de balans tussen geluid en stilte.
Arvo Pärt
Ruim twintig jaar geleden kwam ik voor het eerst in contact met het oeuvre van Arvo Pärt, dit dankzij Danny Rosseel, destijds huischoreograaf van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen. De onwezenlijk mooie compositie ‘Fratres’ inspireerde hem voor een ballet. De muziek beroerde mij tot in mijn diepste kern. Het was een aha-erlebnis. Veel dansers en choreografen lieten zich inmiddels door zijn muziek inspireren. Ook de huidige artistiek directeur en wereldvermaarde choreograaf Sidi di Larbi Cherkaoui vond in 2015 inspiratie in de compositie ‘Fall’. Kruisbestuiving tussen kunstenaars.
In de top 100 van Klara werd Arvo Pärt een paar weken geleden eindoverwinnaar met de compositie ‘Spiegel im Spiegel’. Een groot publiek geraakte onder de bekoring van zijn muziek. Voor een nog levende componist is dat meer uitzondering dan regel.
Stille im Spiegel
Arvo Pärt was een gelouterd man toen hij in 1978 ‘Spiegel im Spiegel’ componeerde. Oorspronkelijk geschreven voor viool en piano in de voor Pärt typerende Tintinnabuli-stijl. Deze compositie behoort tot een van zijn meest bekende werken. Het geheel beweegt zich voort in een langzaam meditatief tempo als een klankkast van de menselijke ziel. Het blijft een mysterie hoe de emotionele en muzikale stromen bij een publiek binnenkomen.
Op zoek naar verstilling, even stilstaan bij de voorthollende tijd, werden voor dit concert drie werken van Pärt geprogrammeerd: ‘Silouans Song’ gecomponeerd in 1991 voor strijkorkest waarvoor hij inspiratie puurde uit een tekst van de Russische monnik en mysticus Staretz Silouan. ‘Cantus in memoriam Benjamin Britten’ uit 1977. Toen Pärt op de hoogte werd gebracht van de dood van de Engelse componist Britten besliste hij om een elegie die hij net aan het afwerken was aan hem op te dragen. Het derde stuk ‘Festina Lente’ uit 1986 (Latijn voor het oxymoron ‘zich langzaam haasten) is het sluitstuk. Een Mechelse klok duidt de spiegeling aan. Als verwijzing naar ‘Spiegel im Spiegel’ worden deze drie werken daarna in omgekeerde volgorde gespeeld.
De muzikale maturiteit van Arvo Pärt getuigt van een puurheid en dosering. Een uniek universum. Ook de spiritualiteit in de muziek spreekt aan. Zijn muziek heeft een structuur, maar dringt zich niet op. Is heel organisch. Zit vol fijne nuances. Ze accumuleert maar op een rustige manier en draagt meditatieve impulsen in zich. In de sfeervolle ruimte van de Sint-Romboutskathedraal met haar prachtige akoestiek komt dit werk helemaal tot zijn recht.
Visueel werd het publiek ook verwend. Boven de muzikanten was de gigantische globe van de Britse kunstenaar Luke Jerram te bewonderen. Twee jaar geleden was zijn maan al tentoongesteld in de Sint-Romboutskathedraal, nu het zusje GAIA met een doormeter van 7m (nog te zien tot 9 januari). Het blauw van de oceanen overheerst. De zuilen van de kathedraal waren in een gelijkaardige kleur belicht wat het geheel heel sfeervol maakte. De globe draait om zijn as. Je maakt de vreemdste associaties: de wereld draait door. Door toedoen van de pandemie is het publiek gedecimeerd tot 200 personen. Op de rustgevende klanken van Arvo Pärt voelt dit aan als dobberen in de moederschoot, de schoot van Moeder Aarde. Je lijkt je buiten de tijd te begeven. Dit resulteert meteen een transversale en transcendente inleving.
Arvo Pärt, een briljant componist in de soberheid, abstrahering en uitpuring. Hij betekent veel voor een pak mensen. Zijn minimalistische muziek is een tegengewicht voor de massa prikkels waarmee we dagdagelijks bestookt worden. Met een onwaarschijnlijk metier smeedt hij enkele noten naar nieuwe gevoeligheid, sober en sereen in een wonderlijke rustgevende harmonie. Hij exploreert de rijkdom van de stilte. Stilte leidt tot inspirerende momenten. De leegte vertaalt zich mooi in de ruimte tussen de noten. Precies die pauzes geven ritme en metrum. Stilte zorgt voor verbinding, precies door een tussenruimte te zijn. Zijn composities zijn rijk aan detail, sfeer en vibrerende kracht. Bezielde muziek waar je helemaal zen van wordt.
De uitvoering door Casco Phil o.l.v. Benjamin Haemhouts gaf blijk van een stilistische veelzijdigheid en stelde het expressieve potentieel scherp in een rijk en sonoor kleurenpalet. De intensiteit van de muziek doet iets met je. Ze slaat een warm deken rond de wereld.
Informatie
- WAT: ‘Stille im Spiegel’ : 100% Arvo Pärt
- WIE: Casco Phil o.l.v. Benjamin Haemhouts
- WAAR: Sint-Romboutskathedraal, Mechelen
- WANNEER: zondag 12 december
