Luciano Berio, de Italiaanse omnivoor die via zijn composities voortdurend in discussie ging met de muziekcultuur, is het onderwerp van een gezamenlijk project van muziekcentrum De Bijloke Gent en MATRIX [Centrum voor Nieuwe Muziek]. Met het project Berio 360° brengt De Bijloke een selectie van zijn werken op het concertpodium en staat MATRIX in voor een webtentoonstelling.

Luciano Berio (1925-2003) staat bekend om zijn voortdurende zoektocht naar verbinding van het verleden met de toekomst. Zijn belangrijkste werken lopen van De Falla, via Brahms en Schubert naar Mahler, Ravel en Stockhausen. Bij zijn keuze van stemmen kwam hij regelmatig uit op de vocale stem, of liever gezegd op zijn voormalige echtgenote, de Amerikaanse sopraan Cathy Berberian. Bij Berio bestond er welbeschouwd maar één stem, die van Cathy.

Zij was in staat het vocale met het theatrale te verbinden en daardoor grenzen te verleggen. Maar ook bij het instrumentale domein bestond de bestaansgrond van grenzen bij Berio vooral in de mogelijkheid die te overschrijden.

Zijn levenswerk Sequenze, is een 14-delige verkenning van de mogelijkheden van solo-instrumenten. Van de eerste (fluit, 1958), via de derde (vocaal, Cathy Berberian) naar de laatste (cello, 2002) wordt elk instrument tot op het bot uit elkaar gepeuterd. De uitvoerders worden telkens getest op hun virtuositeit en hun liefde voor hun instrument, een typerende aanpak van Berio. De Bijloke heeft aan 14 jonge musici de kans gegeven de Sequenze ten gehore te brengen in de marge van de reguliere concerten. Voor het programma zie https://www.bijloke.be/pQd3mcd/de-sequenza-s-zijn-incontournable. Berio reflecteert niet alleen op muziekgeschiedenis maar neemt ook de literatuur mee in zijn composities. Een voorbeeld is Sinfonia (1969), een muzikaal labyrint voor groot orkest en acht versterkte vocalisten, waarin de zangers vanuit de “commentaar techniek” citeren uit rijen literatoren, waaronder Samuel Beckett en Claude Levy-Strauss. Muzikaal staat het scherzo uit de Tweede Symfonie van Gustav Mahler centraal. De Bijloke heeft Sinfonia geprogrammeerd voor 27 mei 2022.

Communicerende vaten

De webtentoonstelling Berio 360°die MATRIX heeft ingericht en de concertreeks van De Bijloke functioneren als communicerende vaten. De samenwerking tussen De Bijloke en MATRIX is niet nieuw. Eerder dit jaar brachten zij de webtentoonstelling Steve Reich 360° en die formule bleek aan te slaan.

Melissa Portaels, namens MATRIX de eindredacteur en co-samensteller, zegt: “We merken dat het zeer goed werkt om informatie over muziek via een webtentoonstelling over te brengen omdat je dan verschillende media door elkaar kan gebruiken. Op die manier kunnen we de bezoekers op verschillende manieren prikkelen. Wij willen daarmee een stap verder gaan dan de traditionele concertinleidingen. Onze doelgroep bestaat zowel uit leken als kenners, en die willen we op een comfortabele manier onderdompelen in de wereld van Luciano Berio. Het is een tweerichtingsverkeer. Sommige mensen zullen ervoor kiezen om eerst een concert bij te wonen om zich nadien te verdiepen in de muziek die hun heeft aangegrepen. Maar dat kan ook omgekeerd: dat iemand eerst naar onze tentoonstelling komt kijken en van daaruit naar de muziek begint te luisteren. In beide gevallen beschouw ik onze opdracht dan als geslaagd.”.

Verschillende perspectieven

Portaels: “Dé uitdaging bij een webtentoonstelling is de vraag hoe je kan voorkomen dat een bezoeker snel weer wegklikt nadat hij is binnengekomen. Dat is een extra uitdaging omdat de bezoeker voor een fysieke tentoonstelling meestal een paar uur heeft uitgetrokken. Bij een webtentoonstelling kijk je van bij je thuis en zijn er veel prikkels om je heen. Voor mij is dan belangrijk dat wij de bezoeker verschillende tools aanreiken om op verschillende manieren informatie te vergaren. Dat doen wij bijvoorbeeld door documentaires die we gevonden hebben in een context plaatsen, door artikels die we hebben laten schrijven, door interviews. Door een combinatie van verschillende formats proberen wij bezoekers geboeid te houden. Belangrijk is ook dat wij ook niet één rechtlijnig verhaal over de componist brengen, maar zijn muziek vanuit verschillende perspectieven willen benaderen. We hebben dat ook in de tentoonstelling over Steve Reich gedaan. Je hoeft de tentoonstelling dus niet van A tot Z door te lopen maar je kan ook middenin beginnen.”.

Sequenze

“Die flexibiliteit is een voordeel. Dat werkt bijvoorbeeld heel goed bij de Sequenze. De sequenze benaderen wij vanuit drie verschillende perspectieven. Ten eerste in de long read die Paulien Driesen geschreven heeft. Het is de bedoeling dat die leest als een globale introductie van het leven en werk van Luciano Berio. Een tweede perspectief komt van de ervaringen van de muzikanten die de sequenze in De Bijloke uitvoeren. Het is heel interessant om die persoonlijke getuigenissen te lezen. Je leest dan vaak de bewondering voor én de worstelingen met het instrument.”.“En de derde keer is offline, namelijk een fysieke tentoonstelling in het Kabinet van De Bijloke. We zijn voor elke sequenza op zoek gegaan naar iets speciaals dat je kan meenemen naar een concert. Een voorbeeld is Sequenza IV voor piano. Hier zetten we de schijnwerper op het gebruik van de sostenutopedaal omdat die én een technisch hoogstandje is én veel in dat stuk wordt gebruikt. Er zijn maar weinig techniekers met veel expertise in deze pedaal, ze wordt immers in niet veel composities intensief gebruikt en bovendien kan het mechanisme van de sostenutopedaal van piano tot piano verschillen. We willen daarmee ook de virtuoos achter de schermen uitlichten. De sequenze zijn overigens ook als luisteraar een uitstekende manier om een instrument heel goed te leren kennen.”.

WAT: Berio 360°, concertreeks en webtentoonstelling, met een fysieke tentoonstelling in het Kabinet van De Bijloke (open 1 uur voor de aanvang van elk concert, tot 22 december). De webtentoonstelling loopt gedurende het gehele concertseizoen 21/22.

REALISATIE WEBTENTOONSTELLING: MATRIX [Centrum voor Nieuwe Muziek] in opdracht van Muziekcentrum De Bijloke Gent

CONCEPT: Melissa Portaels en Rebecca Diependaele

ONTWERP en REALISATIE : Klaas Coulembier

LINK MATRIX: https://matrix-new-music.be/nl/online-expo-luciano-berio/

LINK DE BIJLOKE: https://www.bijloke.be/pQaB8tO/360–berio

FOTO’S: Centro Studi Luciano Berio, The Guardian, Edition Peters, Last fm, Niels Laveren