Hoe verwoorden wat je eigenlijk niet verwoorden kan? Wim Henderickx maakte het de recensenten niet gemakkelijk met de allereerste (en hopelijk nog meermaals te herhalen) opvoering van ‘Visioni Ed Estasi’ tijdens het slotconcert van de Tenso Days én van Mechelen Hoort Stemmen.
Het Festival van Vlaanderen-Mechelen is sinds 2013 partner van het Europese netwerk Tenso, wat betekent dat het – als sluitstuk van Mechelen hoort Stemmen – een internationaal hedendaags koorfestival organiseert met leden van dit netwerk, allen kamerkoren die tot de Europese top behoren. Na deelname aan een Tenso meeting (2013, Barcelona) kreeg festivaldirecteur Veerle Declerck de goesting voor een compositieopdracht waar amateurs en professionelen elkaar in konden vinden. Als opdrachtgever vroeg ze, in samenspraak met drs. Leo Samama, aan Wim Henderickx voor dit werk te zorgen. Het zou uitgevoerd worden in het raam van de Tenso Days, waarin het Festival van Vlaanderen – Mechelen jaarlijks een compositie-opdracht aan een Vlaamse componist geeft (de jonge garde Joris Blanckaert en Joachim Brackx, gingen Wim Henderickx vooraf). Dankzij de samenwerking tussen het FvV Mechelen en Tenso, konden de Mechelse koren rekenen op de steun van internationale topkoren bij deze wereldcreatie.
Het is mogelijk niet bij iedereen geweten, maar componist Wim Henderickx betrekt graag ‘amateurs’ in zijn werken. Hij brengt ze samen met professionelen en doet ze samen musiceren. Het brengt de basis zoveel dichter bij de top en die basis heeft vele contacten buiten de muziek die uit sympathie komen luisteren en zo muziek leren kennen en waar er altijd wel vonken naar overslaan. Die vonken steken anderen aan en zo groeit de interesse vanuit de basis naar die wonderlijke wereld van meer dan 1.000 jaar klassieke muziek, over de grenzen heen.
Grenzen, voor Wim Henderickx liggen ze ver. Tot in de toppen van de Himalaya waar hij thuis is in de boeddhistische kloosters én waar de diepe ‘oooohmmmm-klank’ hem diep raakt, gekoppeld aan de ijlheid van de omgeving. Die zintuiglijke ervaringen geeft Henderickx weer in tal van zijn werken. Ook zo met Visioni Ed Estasi waar wij de wereldpremière mochten van meemaken.
Er kon niet beter gevonden worden dan de Sint-Romboutskathedraal om dit werk te realiseren. Het grootse en toch intieme van dat monument en de aparte ruimtelijke akoestiek waren voor Wim Henderickx gesneden koek om een werk te componeren waar iedereen zich op een of andere wijze kon in terug vinden, van leek over politicus, priester of boeddhistisch monnik tot gewoon benieuwd muziekliefhebber.
Negen Mechelse amateurkoren en drie professionele koren met internationale faam zongen samen. Alleen dat al is een ervaring om nooit te vergeten. Twee sterke dirigenten – Diederik Glorieux voor de amateurkoren en James Wood voor de professionelen en de gehele samenzang – dompelden de ruim 200 zangers, de mensen van de elektronica én het publiek onder in een klankenbad, om de woorden van bas Wilfried Van den Brande te parafraseren. Een juiste verwoording: bad. Het publiek zat omsingeld, als in een badkuip gezeten, door de zangers die de rol van het water vervulden. Zoals u weet kan water bijzonder rustgevend werken maar ook enorm stromen. Bijna niet nader te omschrijven windstilte en haast orkaankracht zaten verenigd in dit werk dat een wereldreis maakte beginnend daar ergens ver weg op een of andere eenzame ijskoude berg…
Het (ver)beeldend verhaal gezongen
Zeer voorzichtig zet de elektronica in (jammer dat Wim Henderickx het orgel hiervoor niet gebruikte want ik meen dat dit zeker kon), de ‘amateur’-koren haken in, uiterst terughoudend hoor je de vrouwenstemmen waarop de mannen aansluiten met die oosterse diepe ‘oooohmmmm-klank’. Je waant je meteen op eenzame hoogte, koud en warm tegelijk. De professionele koren stappen schoorvoetend, geluidloos naar hun podium, de zangers nemen plaats. Zij nemen de zang over en de amateurs stappenop hun beurt langs de kerkzuilen om daar aan weerszijden plaats te nemen. Alle zangers zingen nu en de kathedraal wordt geëerd met een weelde aan harmonische anders-tonaliteit (atonaal is hier een absoluut verkeerd begrip). Van een aan boeddhiste zang gelieerde inzet vloeit het werk in een soepele beweging over naar de middeleeuwse Vlaams Polyfonie zonder die polyfonie zelf te worden. Dit is een adembenemende verwezenlijking en vraagt genie van de componist. Later krijgen we verwijzingen naar avant-garde maar het is geen avant-garde en zo gaat het werk door met zang, pakkende solopartijen, elektronische begeleiding die nooit in de weg staat, spreekkoren en ‘windkoren’ waarbij de zangers zacht sissend blazen, beetje de oe-klank maken, en je in hoge toppen doen vertoeven. Zijn het de toppen van de kathedraaltorens, die van de hoogste bergen of die van de ruimtelijkheid in de gotische kerk die verwijst naar het goddelijke?
Dat ‘iets’ waarmee Henderickx het werk afsluit zoals het begon maar dan in omgekeerde beweging, is goddelijk zonder dat je daarom moet geloven in welke godheid dan ook. Religie zonder religieus te zijn? Religieus zonder religie? ‘Goddelijk’ is dit werk van visioenen in extase. Wim Henderickx opent zijn wereld van het mystieke dat in zowat alle religies heerst en hij laat je het ervaren op zijn eigenste wijze die grenzeloos is. Soms doet hij er wat lang over en blijft wat ‘hangen’ in een of andere verre oosterse tussenstap – hij kan niet verbergen dat hij daar een deel van zijn ziel verloren heeft – maar hij is ook terug thuis, deel van onze wereld. Kortom, wie dit concert niet kon bijwonen heeft een unieke ervaring, die verder gaat dan ‘zomaar een koorconcert’, gemist.
Professionele koren
Cappella Amsterdam o.l.v. Daniel Reuss
Helsinki Chamber Choir o.l.v. Nils Schweckendiek
Musicatreize o.l.v. Roland Hayrabedian
Amateurkoren
Groot koor onder leiding van Diederik Glorieux
Cantus Amici voorbereid door Urbain Van Asch
Koraal voorbereid door Sien De Smet
Jongerenkoor Conservatorium Mechelen voorbereid door Kristel Verpoten
Les Amis de P. voorbereid door Bart Callebaut
Salvocalee voorbereid door Wim Salvo
Viermaliks voorbereid door Hans Scholliers
Vokalis voorbereid door Kristel Verpoten
Elektronica
Wim Henderickx & Jorrit Tamminga
