Door de lockdown lange tijd het zwijgen opgelegd, konden I Silenti het eindelijk uitschreeuwen. Het muziektheaterstuk van componist en saxofonist Fabrizio Cassol en de blinde violist Tcha Limberger onder regie van Lisaboa Houbrechts moest wel naar het buitenland vluchten voor zijn première, maar in de Antwerpse Bourla konden ze nu toch ook aan het Belgische publiek hun stemmen laten horen.

Beperkt nog altijd, dat publiek, maar wie er was kon hun zinderende boodschap zonder hinder, tenzij het mondkapje, beluisteren. En die klonk verfrissend luid, maar ook verrassend intiem.

Het is een initiatief van het Théâtre de Namur die Cassol al lang had gevraagd om iets voor hen te doen. Coproducenten waren snel gevonden. Zo kon de productie langs verschillende theaterhuizen touren. Oorspronkelijk was de première gepland in Namen, maar toen de COVID-cijfers maar tergend langzaam naar omlaag gingen, moest het gezelschap naar Luxemburg om te starten, trok dan naar Lyon en Marseille en het is nu dus eindelijk aanbeland in eigen land.

Fabrizio Cassol baseert zijn compositie dit keer op een schrijnend lied dat hij hoorde bij Tcha Limberger. Een lied dat deze violist kent uit de Manoesj-overlevering van zijn familie. Als Tcha het zingt, roept dat bij de componist de klagende madrigalen op van Monteverdi. Hij laat beide klankwerelden versmelten in een droevige herinnering aan de Roma genocide.

Cassol: “De idee om dat te doen, kwam eigenlijk omdat die madrigalen een soort brieven zijn, geschreven over liefde, afscheid, dood, oorlog ook en ik fragmenteer, combineer, transformeer en manipuleer ze tot symbolen van de brieven die de Roma nooit hebben kunnen schrijven over hun holocaust. En ik laat die verhalen zingen door drie zangers én door de centrale figuur Tcha Limberger zelf. Zo zitten we meteen weer bij hoe opera ooit begon.”

Het was Alain Platel die hem nu al vijftien jaar geleden die wondere blinde Tcha Limberger uit een Manoesj-familie leerde kennen. Even virtuoos op de viool als die andere Manoesj Django Reinhardt op de gitaar.

Aan de vergetelheid onttrokken

Het begrip diaspora is het sterkst verbonden met het Joodse volk. Maar ook zigeuners trekken rond en leven verspreid over het continent. De vervolging van de Joden, en de door het naziregime geplande genocide, is welbekend. Er is veel minder ruchtbaarheid gegeven aan de vervolging en genocide van het volk van Tcha. En hij bezingt die tragedie in het enige schrijnende lied dat in zijn Manoesj-familie daarover te horen was.

Niemand weet wie het geschreven heeft of wanneer, wie het voor het eerst gezongen heeft: “Sta me toe dat ik hen met m’n stem aan de vergetelheid onttrek. Geef me de kans om mijn mensen terug te zien.”

Zo zong zijn grootmoeder, zo zingt Tcha het, en madrigalen omcirkelen dat trieste lied. Met die altijd hoge en heldere stem van Claron Mcfadden en ook Nicola Wemyss en Jonatan Alvarado. Een klein ensemble ondersteunt hen, met een uitstekende Philippe Thuriot op accordeon aangevuld door instrumenten uit verschillende muzikale tradities van rond de Middellandse Zee. Sterke muziek die misschien een sterkere mise-en-scène kan verdragen, zonder de soberheid te verliezen die er nu in zat.

Op de achtergrond schuiven vier keer huiveringwekkende archiefbeelden met Roma in concentratiekampen voorbij. Het zijn bewerkte zwart-wit foto’s, onder meer van een in brand gestoken woonwagen en Romakinderen achter prikkeldraad. Langzaam kleuren ze bloedrood.

Beklijvende sacrale liturgie

Fabrizio Cassol hoopt dat je met zijn muziek eenzelfde emotie beleeft als degene die je soms ervaart bij het beluisteren van sacrale muziek.

“We vertellen een verhaal, Tcha vertelt een Manoesj-verhaal dat zeer belangrijk is, over I Silenti, zij die gedoemd en gedwongen zijn tot zwijgen. Maar je moet dat niet vertalen in de betekenis van mensen die stil zijn, nee, het gaat om de Bijbelse betekenis van zij die tot stilte gereduceerd zijn: die laatsten zullen de eersten zijn. Over hen moeten we spreken.”

“Vergelijk het met de pandemie die we beleven. Zovelen zijn in alle stilte gestorven. Elke dag hoorden we op radio en tv akelig koel die optelsom van de duizenden die overleden zijn. Het zijn harde feiten en gebeurtenissen. Maar was er één moment van nationale rouw, van ingetogenheid?”

“Ik wil geen harde muziek maken over en voor harde feiten. Ik wil ingetogenheid. Niet zozeer rouw, maar een moment van ingetogenheid, een sacrale liturgie voor wie vergeten is. Dat wil ik met mijn muziek bereiken.”

De zachtheid van die madrigale klank koppelt hij gracieus aan de verscheurende kracht van dat ene zigeunerlied. Het resultaat is verbluffend, verheven beklijvend.

• WAT: I Silenti
• WIE: Tcha Limberger (zang en viool) en de instrumentalisten Philippe Thuriot (accordeon), Vilmos Csikos (contrabas), Simon Leleux (percussie) en Georgi Dobrev (kaval)
• MUZIEK: Fabrizio Cassol
• REGIE: Lisaboa Houbrechts
• WAAR: Toneelhuis, Antwerpen
• WANNEER: dinsdag 29 juni 2021 (en volgend jaar nog op tournee in Brussel, Namen, Grenoble, Orléans).
• FOTO’S: Kurt Van der Elst

https://vimeo.com/521821344