Van Bij Ons

Zaterdag 13 mei liep de concertzaal van het Lemmensinstituut in Leuven vol voor een concert met als publiekstrekker de Carmina Burana op toon gezet door Carl Orff. Dat werk lokte mij niet, wel het feit dat enkele psalmen, gecomponeerd door Jules Van Nuffel, eveneens op het programma stonden.

Het initiatiefnemende koor Tourdion uit Leuven, vroeg het Leuvens Universitair Koor om versterking. Het was dé gelegenheid voor dirigent Koen Vits om de leden van Tourdion over te halen niet alleen de Carmina Burana, maar ook het werk van Van Nuffel in te studeren. Voor de Carmina Burana werd ook het kinderkoor Clari Cantuli uit Kessel-Lo ingezet en het Vlaams-Brabants Symfonie Orkest zorgde voor de instrumentale begeleiding. Rik Ghesquière dirigeerde de koorzangers, het orkest en de solisten Esther Kouwenhoven (onthouden die naam, dit is een zeer beloftevolle sopraan), tenor Denzil Delaere (Gouden Label Jong Talent 2016) en bariton Ivan Thirion die gezien wordt als één van de belangrijkste deelnemers dit jaar in de ‘BBC Cardiff Singer of the World’ wedstrijd.

Carmina Burana, ach welja… 

Van kindsbeen af had ik een hekel aan Carl Orff. U leest dit misschien met grote ogen van verbazing. Welaan, ik maakte kennis met de Orffinstrumenten tijdens de derde testdag om me al dan niet toe te laten bij de welpen (scouts). Die instrumentensessie vond ik, acht was ik, zo onnozel en stom dat ik niet meer naar die scouts ben gegaan en bovendien niks van Orff meer wilde horen. Lag dat nu aan Orff of aan de juffrouw die de voorstelling gaf, dat weet ik niet. Maar goed, het lukt me wél naar Orffs Carmina Burana, het enige echte werk van hem dat de tand des tijds overleven zal, te luisteren. Zo deed ik dus die zaterdagavond in het Lemmensinstituut.

Orffs Carmina Burana werd zeer uitbundig uitgevoerd, zeg maar met jeugdig geweld. Dirigent Ghesquière genoot er van. Er waren wel wat foutjes en dergelijke, maar voor liefhebbers was het best behoorlijk. De solisten zongen hun keel uit hun lijf. Wat wil je ook, Orff is te ver gegaan met de eisen die hij aan de zangers stelt in dit werk. Het is eigenlijk schandalig om zoiets nog maar te durven componeren, goed wetende dat het risico op stemschade groot is, zeker bij te tenor en de bariton. Thirion schakelde over op falcet, niet zo mooi op zich, maar wel veilig voor zijn stem. Delaere haalde die zeer hoge hoogste noot al stond hij in zijn douche een liedje te zingen. Niet veel tenoren doen het hem na. En ja, de jonge sopraan Kouwenhoven: ik herhaal dat je haar naam moet onthouden. Ga luisteren als ze op de affiche staat !

Minpunt: het behoorlijk goede kinderkoor had men vooraf wat extra mogen gunnen. De rol van het kinderkoor in de Carmina Burana is zo beperkt dat het bijna belachelijk is het in te schakelen. Nog een misstap van Orff. Volgende keer wil ik die zangertjes meer horen zingen want in de anderhalve notenbalk die ze mogen zingen in Orffs werk waren ze zo goed dat ik zeker ben dat dit koor meer en beter kan.

Van Nuffel, openbaring voor velen

Ik genoot als klein jongetje de luxe de werken van Jules Van Nuffel nog regelmatig te horen uitvoeren in de Sint-Romboutskathedraal door het toen Europees beroemde Sint-Romboutskoor. Flor Peeters begeleidde op orgel. Het volk zong het ‘Christus Vincit’ mee. Een feest was het bij elke kerkelijke hoogdag. Het afscheidsconcert van het koor herinner ik me ook nog levendig. 9 of 10 was ik. Het was volop ‘Leuven Vlaams’ en de door de studenten gewraakte kardinaal Suenens verzorgde de afscheidsmis. De kathedraal stond bomvol protesterende studenten die muisstil waren telkens het koor zong, maar de aartsbisschop overdonderden met boegeroep. Een oneindig applaus kwam het koor ten dele en bij het buitengaan was het opletten: een leger rijkswachters stond aan de poorten van de kathedraal…

Helaas was dit afscheid van het koor ook het afscheid van de grote Van Nuffelperiode in Mechelen en meteen in de wereld. Halfweg de jaren 1970 werden nog twee Van Nuffel LP’s opgenomen door het Onze Lieve Vrouwekoor van Mechelen (leiding Urbain Van Assche) en dan was het wachten op Kurt Bikkembergs die opnieuw Van Nuffel zou programmeren. Bij hem leerde Koen Vits Van Nuffel kennen en meer nog, hij werd door de dirigentenmicrobe aangestoken. Hij zou Van Nuffel gaan dirigeren. En of hij dat nu doet !

U moet weten, de enorme, grootse indruk van die prachtige en tegelijk diep ontroerende kathedraalmuziek van Jules Van Nuffel is me altijd bijgebleven. Terwijl ik dit schrijf, hoor ik alles opnieuw klinken tijdens een of andere middernachtmis met de Kerstviering. Die unieke koorklank, die adembenemende akkoorden, polyfone harmonielijnen, de geniale versmelting van stemmen en orgel die de kathedraal vulden… Ja, kippenvel, dat kreeg je ervan en krijg ik ook als ik die ervaring oproep. En geloof me of niet, maar datzelfde kippenvel kreeg ik toen Koen Vits diezelfde koorklank tot leven bracht. Dit is Van Nuffel. Ontegensprekelijk pure Van Nuffel. Zo Van Nuffel doen herleven, dat kan alleen als je zelf wat muzikaal genie hebt. Vits weet de koorzangers te bezielen en dirigeert zo overtuigend dat het niet anders kan dan schitteren.

Slechts weinigen in het publiek kenden de werken van Jules Van Nuffel. Na afloop van het concert was het vooral over Van Nuffel dat je hoorde praten. Niet omdat Carl Orff zou tegengevallen zijn, maar vooral omdat die onbekende muziek iedereen zo diep in de ziel geraakt had. Het is nu wachten op een volledig concert met werken van Jules Van Nuffel, met een groot koor van volwassen mannen en – o zoete hoop – knapenstemmen. Mocht dit toch maar kunnen…

Aanvulling: We vernamen meteen na publicatie van Jeroen Mariën (via de Faceboekgroep) dat in de Antwerpse kathedraal eveneens een Van Nuffeltraditie bestaan heeft tot halfweg de jaren 1990. Dit op initiatief van E.H. Schrooten. Orgellist Peter Maus heeft dit volmondig onderschreven.

• WAT: Psalmen voor koor en orkest van Jules Van Nuffel en Carmina Burana van Carl Orff
• WIE: Leuvens Universitair Koor, Tourdion, Clari Cantuli, Vlaams-Brabants Symfonie Orkest, Esther Kouwenhoven, Denzil Delaere, Ivan Thirion, Koen Vits en Rik Ghesquière
• WAAR & WANEER: concertzaal Lemmensinstituut, Leuven, zaterdag 13 mei 2017
• FOTO’s: © Klassiek Centraal