De renaissance is een redelijk korte periode in de (kunst)geschiedenis. Het was een tijd van zeer grote omwentelingen en leidde rechtstreeks tot de minder strakke barok. Met de vier voor ons liggende cd’s richten we ons voornamelijk op de vroege barok.
De renaissance is een redelijk korte periode in de (kunst)geschiedenis. Het was een tijd van zeer grote omwentelingen en leidde rechtstreeks tot de minder strakke barok. Met de vier voor ons liggende cd’s richten we ons voornamelijk op de vroege barok.
Je kan je de vraag stellen die nog nooit definiërend is beantwoord. Waar eindigt de renaissance werkelijk en waar begint zonder discussie de barok? Is die vraag wel te beantwoorden? De muziek van Claudio Monteverdi gaan velen renaissance noemen maar toen hij zijn Orfeo componeerde, was de barok al aangebroken. Hij beleefde het einde van de polyfonie, de eerder korte periode van de renaissance en de opkomst en volle bloei van de barok die het tot ruim 100 jaar na zijn dood zou volhouden.
Geen Monteverdi op de ons voorliggende cd’s, wel een dubbel-cd met werken van Nicolaes Vallet, een cd met verschillende Italiaanse meesters, een schijfje met voornamelijk muziek om en rond Nürnberg en lamento’s voor klavecimbel van Duitse, Britse en Franse componisten.
***** Resveillez vous
Nicolaes Vallet (ca.1583-ca.1645) was een goed protestant, een in Amsterdam – zoals velen – verzeild Hugenoot. Dat bewees hij met het componeren van de nodige psalmen. Dat het wat meer mocht zijn, toonde hij in zijn composities voor luitmuziek.
Er zijn maar weinig cd’s op de markt te vinden die een letterlijk fijnbesnaard instrument als de luit centraal stellen. Hier ligt voor ons zelfs een dubbel-cd met uitsluitend werken van Nicolaes Vallet. Je kan er geen doekjes om winden, Vallet was een bekwaam uitvoerder én componist die zich terdege bekwaamd had, niet alleen in zijn vaderland Frankrijk, maar ook de Engelse en (Noord?-)Nederlandse muziek grondig beheerste. Hij zal ook wel de muziek van de Zuidelijke Nederlanden grondig in het hoofd geprent hebben, maar katholieke muziek? Dat zal voor deze calvinist allicht niet door de beugel gekund hebben, al lonkt zijn muziek toch ook meermaals naar het wereldse plezier. Hij gaat soms over de schreef en tracht de muziek op te luchten met de nodige kunstgrepen, verwijst naar dansen en andere geneugten des levens. De scherpe kanten van de strengheid werden duidelijk afgeschaafd. Goed zo, want dankzij dat vleugje ‘leven als God in Frankrijk’ mentaliteit hebben we muziek die op bredere voet leeft. Het werd al snel gesmaakt in het Amsterdam van de jonge 17de eeuw en er kwam geld naar Vallet die zeer snel de nodige muziekboeken kon uitgeven en een muziekschool opstarten. Eén vraag blijft hangen: is deze muziek al barok? Is het nog renaissance?…
Op de eerste cd krijg je de meerstemmige psalmen begeleid door luit, de tweede cd is aan de luitmuziek voorbehouden. De zangers Tineke Roseboomm (sopraan), Kaspar Kröner (contratenor), Harry van Berne (tenor), Jasper Schweppe (bariton) en Jelle Draijer (bas) zingen de psalmen begeleid door luitist Willem Mook. De zangersgroep kiest op zeker door de stemmen niet te laten vibreren maar die beheersing geeft een wat te egaal beeld. Er mag meer spanning in gelegd worden. Anderzijds krijg je hierdoor dan weer een heldere zuiverheid die het gebed benadrukt. Gelukkig zijn er geen valse tongen want die moeten, aldus een dezer psalmen, afgesneden worden volgens de aanbidders. Dat weten we meteen. Dat lot zal het Nicolaes Vallet Lute Quartet (Israel Golari, René Genis, Arjen Verhage en Willem Mook) niet overkomen en als het hen overkomt, ze zingen niet dus niemand zal het weten. Zij spelen de luit, een hele cd vol!
Twee mooie cd’s die een sterk tijdsbeeld geven op een 100% totaal verantwoorde muzikale en kunsthistorische wijze.
*** Angeli, Zingare & Pastori
Na de zachte sfeervolle voorzichtig versierde muziek van Vallet stappen we over naar de tijdgenoten uit Italië. Het is muziek die twee eeuwen overbrugt: van de 16de naar de 17de eeuw. Je hoort eigenlijk nog echt de renaissance in al de werkjes voor blokfluit. De barok laat nog op zich wachten.
Hoewel? Er zijn al enkele zeer huppelende vrijere werkjes bij die je niet zo rijk versierd meent te weten in wat wij zien als renaissancemuziek. Er wordt dus niet alleen een brug gelegd over twee eeuwen maar ook over stijlperiodes die in elkaar overvloeien.
The Royal Wind Music, geleid sinds de oprichting in 1997 door Paul Leenhouts, veroverde in die jaren de wereld. Het internationaal samengesteld ensemble is een van de grootste specialisten voor blokfluit van de kleine sopranino (20 cm) tot de grote 3 meter lange sub-contrabasblokfluit.
De voorliggende cd is heel mooi samengesteld. Geen werkje dat je niet op een of andere wijze bekoren kan. Er is gekozen voor de nodige afwisseling, heeft nog veel van de streng afgelijnde renaissance maar er zijn ook al de barokke vuren. Blokfluit, of ze nu maar 15 cm is of meer dan 3 meter lang, het blijft een instrument dat niet geschikt is voor de grote zalen door het kleine klankbereik. Het past uitstekend in intiemere kring, kleinere zalen van de patriciërswoningen of paleishallen. We reizen naar Venetië – zie je al die gebouwen al voor ogen? Daar moet het dus. Rome mag niet ontbreken in deze Italiaanse reis en Napels is de eindbestemming. We reizen voorzichtig, zijn we op onze hoede? Er zijn namelijk werken bij die ons dat doen vermoeden. Gelukkig is de aankomst verzekerd en kunnen we feesten, een ideale manier om deze cd af te sluiten.
**** Carmina Latina
De ontdekking van Amerika bracht tot ons niet alleen de aardappel, de tomaat en de maïs, we leerden er ook de muziek van ‘de’ indianen kennen. Al in de vroege 17de eeuw werd dit in nog erg renaissancistische muziek van componisten die naar de Nieuwe Wereld trokken, duidelijk.
De barok deed wat later zijn intrede want moest de grote plas over én kwam voornamelijk met de Portugezen en Spanjaarden mee die op zich al wat later waren in de muzikale ontwikkelingen. Heel Latijns Amerika moest ook nog vorm krijgen, natuurlijk naar voornamelijk Iberisch model. Kolonisten hielden nooit en nergens in de geschiedenis rekening met de plaatselijke bevolking. Veel tradities zijn zo verloren gegaan en in de beste gevallen geheel of gedeeltelijk opgenomen in de nieuw gegroeide culturen. Het opnemen van elementen uit een cultuur in een andere kan pittig verrijking geven. Zo was het met de Iberische laat-renaissance/vroeg-barokke muziek in dat verre nieuwe continent waarvan men ontdekt had dat die inwoners aldaar dan toch geen wilden waren al was men het volkomen eens in grote unanimiteit: de negers waren geen mensen en zo had men sterke spieren om het zware werk in slavenarbeid te verrichten. Of deze vaststelling echt van God kwam of van machtshebbers zullen we maar niet beantwoorden. Hoe dan ook, van die niet-mensen kregen we later toch maar creoolse muziek, de echte jazz enz…).
Leonardo Garciá Alarcón leidt zijn Cappella Mediterranea en het Chœur de Chambre de Namur in muziek van zijn Latijns Amerika. Muziek uit de 17de en een stukje 18de eeuw, maar zoals gezegd wat achter op het Europese vasteland en dus passend in deze reeks van vier cd’s waar de renaissance het de barok nog moeilijk maakt.
De componisten zijn zo goed als stille onbekenden. Gaspar Fernandez, Juan de Araujo, Tomas de Torrejon y Velasco, Diego José de Salazar en Juan Cererols aangevuld met de alom aanwezige Anonymus. Laat je meeslepen in het energieke temperament van die Latijns Amerikaanse componisten én van Leonardo Garciá Alarcón.
**** Tears door Ewald Demeyere
Muziek is een alles vertolkende taal. Er is vreugde, maar er is ook droefenis. De Brugse klavecinist Ewald Demeyere laat je delen in het trieste verhaal van 17de eeuwse lamento’s. William Byrd (1540-1623), Johann Jacob Friedrich (1616-1667), Thomas Tomkins (1572-1656), Louis Couperin (1626-1661) en Melchior Schildt (1592/3-1667) delen smart met de luisteraar in hun composities.
Vrolijk word je natuurlijk niet van een lamento, maar je kan wel genieten van de muziek op zich en de sfeer die hij oproept. Die sfeer geeft Demeyere zeer sterk weer met zijn speelwijze. Hij haspelt niet zomaar af. Hij doet zijn klavecimbel ademen, legt de nodige komma’s en accentueert duidelijk. Het maakt de klank van het klavecimbel sterker en meteen weet je dat je natuurlijk wel kan nuanceren op dit instrument. De versieringen uit de barok zijn niet altijd ten bate van het vrolijke, ze kleuren ook de muziek als hij weent.
De cd duurt niet te lang (57’33”) en dat is in deze goed omdat de luisteraar anders mogelijk toch de aandacht niet bij het geheel houdt. Nu, niets houdt u tegen om de cd in een keer te beluisteren maar in twee, drie keer. Het kan, net zoals dat met talloze opnames kan.
Een solo-cd met een welbepaald en goed doordacht samengesteld programma. Dat smaken we. Het wijst op de voeling met het thema in het bijzonder en met de ziel van muziek in het algemeen.
