1918 – 2018. In november dit jaar zal het exact een eeuw geleden zijn dat in een Franse wagon ten noorden van Parijs een einde kwam aan de gruwel van de Eerste Wereldoorlog. Er staan nog heel wat herdenkingen in de steigers, een eerbetoon aan de duizenden mannen die hun leven lieten voor onze vrijheid.
Hoewel in maart stilaan de lente ontluikt, een paradijs van geuren en kleuren, blikt het concert ‘Elegie’ terug op deze donkere en grimmige periode. Het programma verenigt drie Britse componisten wiens leven en muziek gebrandmerkt werden door de tragedie, genaamd Eerste Wereldoorlog. Componisten gaven op verschillende manieren gestalte aan de collectieve shellshock die de natie bevangen had.
Ralph Vaughan Williams Symfonie nr. 3 ‘A Pastoral Symphony’
Het woord ‘pastorale’ verhult zijn wrede inspiratiebron. Als ambulancier aan het front stond hij middenin de gruwel en bespaarde hij gewonde of gesneuvelde soldaten een anonieme dood op het slagveld. De ouverture, molto moderato’ klinkt enorm weemoedig. In het tweede deel ‘lento moderato’ zitten nog heel wat verstilde passages en een klaaglijke solo voor trompet. Dit zou verwijzen naar een oefenende bugelspeler, wiens spel tijdens Williams dienst als ambulancier regelmatig over de velden te horen was. Klanken die in de desolaatheid van het slagveld een onuitwisbare indruk op hem maakten. In het derde en vierde deel ‘moderato pesante’ en ‘lento – moderato maestoso’ barst de muziek los met een uitzonderlijk indringende sonoriteit, waarin alle opgekropte emoties een uitweg vinden. In de finale is een woordloos lied te horen, een verdwaalde vrouwenstem. Onder zacht paukengeroffel is vanuit de coulissen een stem hoorbaar, de vrouw zingt vocalises van een verkwikkende lichtheid en textuur. Het geluid zwelt aan en deemstert langzaam weer weg. Muziek die voorbij woorden gaat. Een tweede maal is de stem te horen, ditmaal ondersteund door zacht vioolspel. De jonge veel gelauwerde Vlaamse sopraan Emma Poesman kwijt zich met overgave van deze opdracht, buiten het gezichtsveld van het publiek, en geeft een extra dimensie aan deze pastorale.
Ivor Gurney ‘War Elegy’
Ivor Gurney was bijzonder getraumatiseerd door zijn tijd aan het front. Woord en muziek waren een uitlaatklep voor hem. Hij verwierf faam als war poet en componeerde twee orkestwerken. Het is zonde dat dergelijk talent teloor is gegaan, gesmoord in de verstikkende beelden en ervaringen van het oorlogsgeweld. De traumatische gebeurtenissen versterkten zijn neiging tot introversie en depressie. ‘War Elegy’ klinkt een beetje manisch, geladen met een spirituele onrust, lyrisch maar ook koortsachtig. Deze jonge man zijn ster schitterde maar even. Het is mooi dat het Symfonie orkest Vlaanderen dit werk redt van de vergetelheid. Ivor Gurney bracht vanaf 1917 tot aan zijn dood door in de psychiatrie, waar hij het verplegend personeel er trachtte van te overtuigen dat hij Shakespeare was.
Edward Elgar ‘Celloconcerto’ solist Pieter Wispelwey
Elgars ‘Celloconcerto’ is een van de beroemdste stukken uit het cellorepertoire. Met de verwoesting en de ontreddering van de oorlog nog pijnlijk in het geheugen schreef Elgar dit ‘Celloconcerto’. Een Brits publiek hoort er een afscheid in van het edwardiaanse Engeland aan het eind van de Eerste Wereldoorlog en Elgars afscheid aan zijn loopbaan als componist. Het is een van Elgars beste, origineelste creaties. Het beknopte eerste deel wordt gevolgd door een bliksemsnel, flitsend scherzo terwijl het intense adagio met zijn hartverscheurende aantrekkingskracht terugkeert in een visionaire coda van de uitbundige finale. Dit werk stelt serieuze technische eisen aan de solist, terwijl de uitvoering tegelijkertijd de grootse fijnzinnigheid vraagt. De pijn, wanhoop, kristalliseert zich uit met een impressionistische breekbaarheid. In andere handen zouden de tonen misschien mechanisch klinken. De inleving van Pieter Wispelwey, kracht, vingervlugheid en beheersing in de lastige delen tonen een indrukwekkende virtuositeit. Het cello-spel is verweven met het filigraan van een rijke gedetailleerde orkestratie. De vertolking van Pieter Wispelwey is een klasse apart met een superieure techniek, indrukwekkende beheersing, een strak timbre en een caleidoscopische tonale variatie.
Onder de leiding van de jonge Amerikaanse dirigent, Jonathon Heyward, die beschouwd wordt als een van de meest talentvolle dirigenten van zijn generatie, kregen de drie composities diepte, hij onthult met zijn empathische interpretatie de menselijkheid van de muziek.
- WAT: Eligie, werk van Ralph Vaughan Williams, Ivor Gurney en Edward Elgar
- WIE: Symfonieorkest Vlaanderen, dirigent Jonathon Heyward, cello Pieter Wispelwey, sopraan Emma Posman
- WAAR EN WANNEER: zondag 11 maart 2018, deSingel, Antwerpen