Shostakovich door Alexander Melnikov – Isabelle Faust – Mahler Chamber Orchestra

**** Na de overweldigende opname door pianist Denis Matsuev (°1975, Irkoetsk) o.l.v. Valery Gergiev (Label Mariinsky) , is het bij het label Harmonia Mundi de beurt aan Alexander Melnikov en Teodor Currentzis om de beide pianoconcerti van Sjostakovitsj op te nemen. Dit keer met een Belgische trompettist en gecombineerd met zijn vioolsonate, gespeeld door Isabelle Faust. Interessant en bijwijlen heel, heel knap en heel, heel mooi. Beluister meteen Track 2, het Andante uit het 2^de pianoconcerto. Betoverend mooi.

Zo ongeveer tussen zijn huwelijk met Nina Varzar in mei 1932 en de geboorte in mei 1936 van zijn dochter Galja, componeerde Sjostakovitsj in 1933 een pianoconcerto. Hij had nog maar drie dagen ervoor zijn belangrijke 24 Preluden op. 34 voor piano voltooid. Beide composities getuigden van zijn samenzijn met Nina. Tijdens de periode van zijn opera “Lady Macbeth of Mtensk” (1934), beging de componist echter een fout. Hij had een buitenechtelijke affaire. De contacten die Sjostakovitsj nl. begin jaren ’30 had met TRAM ("Teatr RAbochey Molodyozhi") leidden niet alleen tot invloeden in zijn gedreven opera, maar ook tot een affaire met een actrice, verbonden aan dat theater. Nina kon er niet om lachen. Tijdens de scheidingsprocedure componeerde hij in augustus zijn enige cellosonate. De première van die sonate vond plaats in Moskou op 25 december 1934. In 1935 hertrouwde Sjostakovitsj weliswaar met Nina en in mei ’36 werd hun dochter geboren. In mei 1938 werd dan hun zoon Maxim geboren, die nu pianist en dirigent is. Sjostakovitsj wist toen wellicht nog niet dat hij in 1957 voor de 19^de verjaardag van zijn zoon, nog een tweede pianoconcerto zou componeren. En welk?

Vooreerst de pianist. We schrijven Koningin Elisabethwedstrijd voor piano 1991. Winnaar was Frank Branley, als 12^de eindigde Jan Michiels en als vijfde eindigde een 20-jarige Rus uit Moskou met de naam Alexander Melnikov. Ondertussen heeft deze pianist naam gemaakt en tal van prijzen gewonnen, en is hij één van de toppianisten die opneemt voor Harmonia Mundi (Rachmaninov, Skrjabin). Recent nam hij de veel geprezen 24 preluden van Sjostakovitsj op. Kan ik zeer aanbevelen. Hij speelt vaak samen met Isabelle Faust en de Frans-Canadese cellist Jean-Guihen Queyras en in duo speelt hij samen met Andreas Staier (zijn ex-leraar), Boris Berezovsky en Alexei Lubimov (°1944). Kan tellen, dus.

Parodiërende ironie

Sjostakovitsj componeerde zijn eerste pianoconcerto op.35 vanuit zijn jeugdig elan, vol parodiërende, ironische motieven. Eén en al parodie en persiflage. De première op 15 oktober 1933 door het Filharmonisch Orkest van Leningrad o.l.v. Fritz Stiedry was een triomf. Stiedry (1883-1968) was assistent geweest van Mahler aan de Opera in Wenen. Sjostakovitsj speelde zelf de solopartij. Dit was geen “gewoon” pianoconcerto, wel integendeel. Vier bewegingen i.p.v. drie, alleen strijkers, en een tweede solo-instrument, nl. een trompet. Een standaarduitvoering is wellicht deze uit 2007 door Martha Argerich en trompettist Sergei Nakariakov met het Orchestra della Svizzera Italiana o.l.v. Alexander Vedernikov (EMI). Zeker kopen. Dit concerto is één humoristisch meesterwerk. In de eerste beweging trekt Sjostakovitsj alle humoristische registers open. Van imitatie-militaire sonnerieën, nep dus, tot de schaterlachende trompet bij clowns, koorddansers en jongleurs in het circus (denk aan Oleg popov), capricieuze, onvoorspelbare verrassingen, en toch, een mooi slavisch thema, een Bach-Beethoven-cadens als Moderato voor de pianosolo, gevolgd door een aangrijpende, dramatische melodie in de strijkers, en uitgelaten capriolen in neo-klassieke stijl vol ironie die thuis horen in een variété-theater.

In de finale citeert hij zelfs uit een klaviersonate van Haydn en componeerde hij op vraag van zijn vriend de pianist Lev Oborin (1907-1974), die nog de leraar zou worden van Vladimir Ashkenazy, een cadens, gebaseerd op het thema uit Beethovens rondo “Die Wut über den verlorenen Groschen”. Melnikov speelt het zoals het hoort, daarin gevolgd door dirigent Teodor Currentzis (°1972). Die slaagt erin om het Mahler Chamber Orchestra naar believen te laten ironiseren en parodiëren. Voortdurend licht tot lichtvoetig en transparant, speels en bijwijlen deugnietachtig, zoals het hoort. Bijzonder aantrekkelijk. Werkt hopelijk aanstekelijk. De prestatie van onze eigenste Belgische trompettist Jeroen Berwaerts (°1975) is fenomenaal Als U bedenkt dat Jeroen, toen hij nog eerste (solo)trompettist was bij het NDR Sinfonieorchester, nog Mozarts Posthornserenade heeft opgenomen met Günther Wand! dan zal het U niet verwonderen dat hij behoort tot de wereldtop. In eigen land is hij veel, maar dan ook veel te weinig bekend. Scheiße. Verzeihung. Sinds 2008 is Jeroen Berwaerts Professor Trompet aan de Hochschule für Musik in Hanover, vandaar.

Pianoconcerto jazeker maar vioolsonate?

In het pianoconcerto nr. 2 op. 102 fraseert Melnikov heel mooi in de unisono-legato passages en is hij guitig en speels in de ritmische, ironische passages. Octaven in de bas hadden wat meer kracht mogen hebben, maar dit gemis wordt ruimschoots gecompenseerd door o.a. het perfect samenspel met de houtblazers, de dansante accenten en tegentijden, het motorisch, sarcastisch toccataspel à la Prokofjev, zijn velociteit à la Scarlatti, en de consequente humoristische lijn in het algemeen.

Waar de schriftuur van Bach nog primeerde in het uitgesproken Slavisch-Russisch Lento uit zijn 1ste pianoconcerto, klinkt het wondermooi Andante in het 2^de pianoconcerto als een mengeling van de meest gevoelige zijde van Mozart (Concerto nr. 21-Elvira Madigan, weet U nog?) en het Larghetto uit Chopins tweede pianoconcerto, overgoten met een vleugje Tsjaikofski. Dit alles als een elegie, in memoriam de moeder van de componist, en ter herinnering aan zijn in 1954 op 45-jarige overleden vrouw, de moeder van zijn zoon Maxim. Want het was voor Maxim dat vader dit concerto componeerde. In 1953 had Sjostakovitsj voor zijn zoon een Concertino voor twee piano’s gecomponeerd. Maxim, die toen tien jaar was en leerling was aan de centrale muziekschool, voerde het Concertino uit met zijn medeleerlinge Alla Maloletkova. Het concerto dat Sjostakovitsj nu componeerde voor zijn zoon, was bedoeld als examenstuk voor het behalen van zijn prijs piano…Luister meteen naar de finale in 7/8 en meer specifiek vanaf 1,44” en 4’56”, voor de velociteit van Melnikov. Ik denk niet dat er nog veel toonladers zijn die voor Melnikov nog veel geheimen hebben. Geniet daarna nog van de indrukwekkende laatste maten à la Rachmaninov.

Over de vioolsonate van Sjostakovitsj kan ik weinig goeds vertellen. Hoewel ik mij ten zeerste bewust ben van de omstandigheden waarin Sjostakovitsj deze sonate voor Oistrakh in 1968 heeft gecomponeerd (hartinfarct, reeds twee jaar met tussenpozen, maanden na maanden in het ziekenhuis, beenbreuk die nooit nog echt zou herstellen), kan deze muziek mij niet bekoren. De compositie is fantastisch om uit te voeren maar niet om te beluisteren, het spijt mij. Een uitzondering in het oeuvre van Sjostakovitsj. Hoeft niet. Het vioolspel van Isabelle Faust wil ik dan ook niet op basis van deze muziek beoordelen.