Een zeer interessant project is wat het Chinese technologiebedrijf Huawei presenteerde: het (mogelijk) vervolmaken van een onvoltooide compositie door gebruik van een smartphone en artificiële intelligentie (AI). Technisch absoluut sterk, maar de koppeling artificiële intelligentie aan menselijke emotie en inlevingsvermogen: kan dat?

Walter Ji, Voorzitter van CBG, Huawei Western Europe, gaf bij de presentatie mee dat het bedrijf vooral een middel wil geven via algoritmen die na training een slim AI-model geven dat de componist kan gebruiken om met de nodige menselijke inspiratie en emoties op eenvoudigere en snellere wijze tot een compositie te komen. De idee bestond dat men zo een onvoltooide compositie zou kunnen afwerken. Zo kwam Franz Schubert (1797-1828) zijn achtste symfonie snel op het voorplan. Dit werk gaat al sinds jaar en dag door het leven als ‘die Unvollendete’, de Onvoltooide of tegenwoordig in het te opdringerige Engels ‘the Unfinished’.

Vooreerst dit: Huawei is niet de eerste die deze onvoltooide – of toch voltooide? – symfonie ‘voltooit’, eigenlijk laat voltooien. De eerste keer gebeurde het in 1928, bij de herdenking van Schuberts 100ste sterfdag en nadien nog een viertal keer. Geen dezer voltooiingen heeft het meer dan heel even volgehouden. Je kan ook de vraag stellen of Schubert niet met opzet deze symfonie onafgewerkt liet. Hij wist nog niet zo lang dat hij (naar het schijnt) syfilis had en hij wist dat dit bijzonder slecht nieuws betekende en zijn leven zeer waarschijnlijk veel te vroeg een einde zou kennen. Zo kan je de zachte, lieve delen als een troost en dankbaarheid ervaren aan het Schone en de angstwekkende geladen dramatiek als zijn angst voor de dood en de boosheid hierover. Zijn leven kon Franz Schubert niet voltooien en misschien is dit grotendeels erg donker, emotioneel ontzettend zwaar geladen werk wel om die reden bewust half af, zoals zijn leven maar half af zou zijn. Daarom misschien maar een handjevol maten van het derde deel en dan niks meer? We zullen het nooit weten, hoeveel vragen we ons ook stellen. Het grote antwoord blijft uit.

Technologie gekoppeld aan emotie gecomponeerd door Lukas Cantor

De door Huawei voltooide versie van Schuberts Symfonie Nr. 8 werd gecreëerd met behulp van de smartphonetechnologie van de Mate 20 Pro. Het model van de Artificiële Intelligentie profiteerde van de  verwerkingskracht van de dubbele NPU in de Huawei smartphone – speciaal ontworpen voor opdrachten gebaseerd op AI.

Op basis van een analyse van de klankkleur, de toonhoogte en het ritme van het bestaande eerste en tweede deel van de symfonie genereerde het AI-model verschillende melodieën voor het ontbrekende derde en vierde deel.

Componist Lukas Cantor is niet gekend als een van de grote Schubertspecialisten. Tijdens het voor het concert gegeven interview onthouden we dat hij eigenlijk niet echt kennis had van Schubert en pas op het laatste van de korte studietijd die hij had, begreep dat niet alleen de orkestmuziek, maar ook de pianomuziek en zeker de vierhandige eigenlijk symfonisch is en ook moest bestudeerd worden om goed te zijn. De componist had echter maar 3,5 weken om de twee ontbrekende delen te componeren aan de hand van wat hij via de technologie van Huawei in bereik had. Wat mij betreft is het te weinig tijd gebleken. Cantor is een heel ander type componist en mens dan Schubert was enerzijds en anderzijds moet je je toch zeer grondig in Schuberts dagelijkse doen inleven en moet je je zijn emoties leren begrijpen en eigen maken. Dat is mijns inziens niet gelukt en mogelijk door tijdsgebrek. We horen wel in de twee nieuwe delen de algoritmen, alles klopt op dat vlak, net als het instrumentale pallet. Waar Cantor zich laat gaan, is in het melodieuze en een apotheotische uitbundigheid die je bijvoorbeeld terug kan vinden in Amerikaanse euforische filmmuziek. Lukas Cantor is een vakman, zoveel is zeker en mocht hij een jaar, minstens een jaar, meer tijd gekregen hebben, hadden we een fijnzinniger compositie gehad.

Kwaliteitsvolle uitvoering

Het voltooide stuk kwam 4 februari 2019 tot leven tijdens een liveoptreden in de iconische Cadogan Hall in Londen. Het 66 leden tellende English Session Orchestra trad onder leiding van dirigent Julian Gallant op voor een publiek van meer dan 500 gasten die deze wereldpremière mochten beleven. Het stuk was een ode aan wat mogelijk is als AI en menselijke expertise in harmonie samenwerken. Het moet gezegd: het orkest is uitstekend, zeer homogeen van klank per instrumentengroep, de dirigent wordt vlot gevolgd, de ziel van de muziek wordt perfect vertaalt. Schubert raakte me opnieuw diep, ontroering maakte zich van mij meester bij het beluisteren, het mee op sleeptouw genomen worden door het genie in de eerste twee delen. Ook de twee nieuwe delen werden, ondanks een erg krappe repetitietijd, eveneens perfect gespeeld. Ja dit orkest en de dirigent verdienen lof.

Zinvol project of slag in het water?

Een slag in het water is het zeker niet. Het project is zinvol omdat duidelijk werd dat er mogelijkheden in ontwikkeling zijn, misschien nog niet optimaal ontwikkeld, die componeren vereenvoudigen. Ooit gingen we te voet van punt a naar punt b en een voettocht kon weken, maanden duren. Nu nemen we snelle voertuigen om veel grotere afstanden in de kortste tijd af te leggen. Het doel echter is niet veranderd, namelijk het verplaatsen van punt a naar b. Je gebruikt dus techniek om je te verplaatsen en die techniek wijzigt niet je beleving die je wilde opdoen op het doel van bestemming. Daar beleef en onderga je, daar heb je emotie en wat nog meer. Dat is de invulling van je doel. Zo denk ik te begrijpen dat het hier ook moet gebeuren: de middelen aangeboden, zoals hier door Huawei, aanwenden om op een praktischer en snellere wijze te komen tot je doel, het feitelijke componeren met ondersteuning van techniek die je meer tijd geeft tot het opdoen van inspiratie.

• WAT: Schuberts 8 ste symfonie voltooid via AI van Huawei
• WIE: componist Lukas Cantor, English Session Orchestra onder leiding van Julian Gallant
• WAAR & WANNEER: Cadogan Hall in Londen, 4 februari 2019
• FOTO’S: © Huawei, © Klassiek Centraal
• ORGANISATIE: HuaweiHuawei Onvoltooide Symfonie nr. 8 van Schubert, delen 3 & 4 door componist Lukas Cantor (vanaf minuut 24.:30)