Say, wat vertel je me daar…?

Geen vale weide, dampende hamburgertent of lallende wildplassers gisteren aan het Flageyplein. En toch ging ook hier een festival van start. Le Festival Musiq’3, de Brusselse tak van het Festival de Wallonie, is aan haar vijfde editie toe, en dat moest gevierd worden. Bracht het openingsconcert veel schoon, Belgisch volk op het podium, dan was het toch vooral invité d’honneur Fazil Say die nadien de harten stal.

Geen vale weide, dampende hamburgertent of lallende wildplassers gisteren aan het Flageyplein. En toch ging ook hier een festival van start. Le Festival Musiq’3, de Brusselse tak van het Festival de Wallonie, is aan haar vijfde editie toe, en dat moest gevierd worden. Bracht het openingsconcert veel schoon, Belgisch volk op het podium, dan was het toch vooral invité d’honneur Fazil Say die nadien de harten stal.    

3 dagen, 7 podia en meer dan 50 artiesten en 200 concerten: in cijfers oogt deze verjaardag van het Festival Musiq’3 alvast indrukwekkend. En dan heeft u nog geen noot gehoord. Wie dit weekend over het Flageyplein struint, neemt dus best eens een kijkje op de levensgrote affiche aan de ingang van de geelbruine pakketboot. Het openingsconcert werd opgeluisterd door enkele Belgische topmusici die tijdens vorige edities van het festival reeds hun stempel drukten. Celliste Marie Hallynck, violisten Lorenzo Gatto en Shirley Laub en soprane Jodie Devos maakten er samen met pianist Patrick Leterme en het Orchestre Philharmonique Royal de Liège onder leiding van Christian Arming een feestelijke en overwegend luchtige bedoening van. Zeer uiteenlopende muzikale fragmenten van Johann – Die Fledermaus – Strauss II, een zwierige Friedrich Gulda, een driestemmige Johann Sebastian Bach, een spannende Schnittke en de onterecht vergeten, maar toepasselijke Henri Duparc met het lied getiteld L’invitation au voyage gaf aan elk van de solisten de kans om te schitteren, al moest dat soms noodgedwongen in een verre uithoek van het podium gebeuren. Een robuuste uitvoering van de finale van Dvořáks populaire negende symfonie ‘Uit de Nieuwe Wereld’ (Allegro con fuoco) was het echte startschot voor dit welluidende weekend.  

The Say experience  

Liberté is tijdens deze bijzondere verjaardagseditie 2015 het codewoord: een ideaal dat de eregast van dit festival op het lijf geschreven is. Want met hart en ziel belichaamt de Turkse pianist en componist Fazil Say de idee dat een kunstenaar zich in alle vrijheid moet kunnen uitdrukken, en dat zeker niet alleen in muziek. Het bracht hem in een niet zo ver verleden al onzacht in aanraking met het justitieapparaat van zijn geboorteland. En tijdens zijn recital gisteravond werd deze artistieke en levensvisie nog eens op een opmerkelijk energieke wijze onderstreept. De klaviersonates in la en fa groot van Mozart behoren tot een compositorisch drieluik (1983) dat ongetwijfeld tot de bekendste en allicht ook meest gespeelde pianomuziek ter wereld behoort. Even het slot van eerstgenoemde neuriën, tovert bij gelijk welke toehoorder een blik van herkenning op het gezicht. Dat de in Turkije getogen Say dit Alla turca beter zou kunnen doorgronden dan eender welke andere klaviervirtuoos, is een ietwat belachelijke veronderstelling. Veel belangrijker is dat Fazil Say – zo mocht duidelijk blijken – tot het keur muzikanten behoort dat de platgetreden paden durft te verlaten. Want Mozarts muziek is niet in steen gebeiteld, zoveel toonde collega Andreas Staier reeds tien jaar geleden aan met zijn fascinerende opname van deze drie werken voor Harmonia Mundi.

Ook de libertaire Say kent zichzelf in zijn Mozart veel bewegingsruimte toe. Meer zelfs: hij doet er gewoon zijn eigen ding mee. Allesbehalve berekend of gratuit, maar vanuit een onmiskenbaar buikgevoel en een zichtbaar inlevingsvermogen. Jawel, de vele gelukkigen die dit concert live op Musiq’3 hebben gevolgd, bleven van deze opvallende lichaamstaal verstoken. Zij zagen bijvoorbeeld niet hoe de pianist tijdens het Andante grazioso op imaginaire wijze het blad omsloeg. Dat was inderdaad du jamais vu. Maar de beklijvende aanpak was eens zo goed hoorbaar. Als het contrastrijke spel van Say één iets aantoonde, dan was het wel de veelgehoorde bewering dat in Mozarts instrumentale muziek de opera nooit ver weg is. Deze man diepte in de beide openingsdelen van begin tot eind het ene na het andere karakter op, en allen brachten ze een verschillend verhaal! En ook in de middendelen werd een eens fors dan weer subtiel discours opgebouwd, hoewel het Adagio ritmisch enigszins bevreemdend overkwam. Peu importe. Say is een rasverteller die geen seconde verveelt, zoveel is zeker. Enkel superlatieven dus? Helaas niet. Vooral de finale van KV 332 (Allegro assai) stelde op de cruciale momenten teleur. Een overvloed aan lieflijkheid en sprankelende notenslierten, dat wel, maar wanneer er plots naar mineur werd gemoduleerd, bleven de kortstondige momenten van nostalgie helaas achterwege. Maar noem mij gerust een kniesoor, want deze zogenoemde Say ervaring smaakte hoe dan ook naar meer.   

Opstandig en woest

Zonder pauze maakte Flagey vervolgens kennis met de componist Say. Het is altijd een privilege als musici hun eigen werk uitvoeren, zeker als dit een programmatorische inslag heeft die uit hun eigen leefgemeenschap is gegrepen. Gezi Park 2 (opus 52, 2014) is een stuk dat geïnspireerd is door de demonstraties die Istanbul in de lente van 2013 dagenlang in de ban hielden. De directe aanleiding waren de bouwplannen die het Gezi Park vlakbij het Taksimplein bedreigden. Het vreedzame protest werd hardhandig neergeslagen en zorgde voor een golf van verontwaardiging in eigen land en de rest van de wereld. De sonate is als een vierdelig memento opgevat, met Berkin Elvan – de veertienjarige jongen die door een traangasgranaat werd geraakt, in een coma terechtkwam en negen maanden later het leven liet – in de tragische hoofdrol van het derde deel. De compositie – een opdracht van het Weense Konzerthaus – begint weliswaar woest en opstandig. Snaren worden meermaals rechtstreeks beroert. De grimmige sfeer en fel aangezette akkoorden geven uiting aan een urgentie die schril afstak tegen de gedempte stemmen uit de bijna impressionistische tweede beweging, maar evenzeer tegen de klassieke verfijning die we eerder deze avond mochten aanhoren. Het strijdbare slot doet alsnog hoop doorbreken. De zaal veert na afloop massaal recht en krijgt nog een vreemdsoortig-vertrouwd toemaatje, getekend Fazil Say: Alla Turca Jazz (opus 5a, 1993), oftewel Mozart meets Billy the Kid in een swingende saloon-stijl versie van deze klassieke evergreen.

En zo eindigde een werkweek die met een gemist concert van het Nash Ensemble begon toch nog op een verrassend intrigerende noot. Nota bene: Say trad ook vanavond nog eens aan in Flagey, met Gezi Park 3 en het concerto voor piano en trompet van Shostakovich. Welk popfestival kan deze zomer zeggen dat zijn headliner meer dan één keer zal optreden?