Wanneer eind oktober het Salzburg Museum de deuren van de grote jubileumtentoonstelling “100 Jahre Salzburger Festspiele” sluit, zal het festival zich zelf mogen feliciteren met de manier waarop het “Direktorium”: Markus Hinterhäuser, Helga Rabl Stadler en Lukas Crepaz en hun medewerkers erin geslaagd zijn het honderdjarig festival van een volledige annulatie te redden.
Het is natuurlijk nodig geweest het programma aan te passen en het aantal manifestaties te reduceren, kunstenaars en publiek te beperken en veiligheidsmaatregelen op te leggen enz. maar het publiek is het festival gevolgd en de Salzburger Festspiele hebben hun honderdste verjaardag kunnen vieren met een goed gevuld programma van concerten en opera- en theatervoorstellingen: premières van 2022 en hernemingen van 2020. Bepaalde producties zijn reeds te beleven geweest in streaming of in televisie-uitzendingen. Op voorwaarde natuurlijk dat er geen oppositie was van de artiesten. Blijkbaar is dat wel het geval geweest met de productie van Puccini’s Tosca die door de Oostenrijkse televisie moest opgenomen en uitgezonden worden maar waartegen Anna Netrebko, de gevierde sopraan, zich zou verzet hebben. De ene versie zegt omdat ze vond dat het applaus na haar grote aria “Vissi d’arte” te mager was geweest en dit eveneens het geval was voor “E lucevan le stelle”, de aria van de tenor (haar man Yusif Eyvazov). Een andere versie, waar ik me maar al te graag bij aansluit, zegt dat Netrebko zich helemaal niet kon verzoenen met de enscenering. Oordeelt u zelf maar!
Voor deze Tosca de zesde opera op de affiche deze zomer, had het Festival een productie “uitgeleend” die de Oostenrijkse kunstenaar Michael Sturminger ontworpen had voor de Salzburger Osterfestspiele (het Paasfestival) in 2018 en nu was aangepast voor de gelegenheid: een vehikel hebben om Anna Netrebko, de geliefde diva van het Salzburgse festivalpubliek te laten schitteren. Voor dat de eerste noten van Puccini’s partituur weerklinken krijgt het publiek een schietpartij in een ondergrondse parking aangeboden. In het eerste bedrijf bezoeken jonge scholieren de Sant’Andrea della Valle-kerk. In het derde bedrijf is het Castel Sant’Angelo de schuilplaats van een criminele bende geworden waarin men jonge rekruten opleidt en waarvan Scarpia de chef is. Door Tosca neergestoken maar blijkbaar niet dodelijk gewond, verschijnt Scarpia, in een rolstoel, opnieuw op het toneel nadat de rekruten Cavaradossi hebben neergeschoten, om zelf Tosca met een revolver te doden! Ik bespaar u de beschrijving van wat er in het tweede bedrijf in Scarpia’s bureau gebeurt terwijl hij zelf op een home trainer zich klaar maakt om Tosca te ontvangen en zijn dodelijk spel te beginnen. De Franse bariton Ludovic Tézier heeft alle troeven die de rol vraagt: présence, stevige, expressieve stem en scenische autoriteit. Hij is de imponerende tegenstander van Anna Netrebko, sculpturale Tosca, liefhebbende en jaloerse vrouw maar bereid om haar liefde ten alle koste te verdedigen en die haar emoties uitzingt met een rijke, expressieve stem. Mario Cavaradossi heeft een overtuigende vertolker in Yusif Eyvazov, een tenor met een stevige stem en krachtige hoge noten die echter niet altijd even mooi klinken. Michael Modfidian (Angelotti), Matteo Peirone (Sagrestano) en Mikeldi Atxalandabaso (Spoletta) gaven het nodige reliëf aan hun personages en het ensemble van de kleinere partijen was degelijk evenals de tussenkomsten van het koor. De Wiener Philharmoniker gedirigeerd door Marco Armiliato kon zonder moeite van zijn klankrijkdom laten genieten in een uitvoering die soms wat dynamisme en dramatische kracht miste.
Van het programma van de 2020-editie dat zelfs “geamputeerd” toch nog 110 manifestaties in dertig dagen had kunnen aanbieden, heeft het 2021 festival twee scenische producties gerecupereerd: Elektra en Cosi fan tutte, twee werken die in deze honderd jaren-viering het festival naar zijn stichters verwijzen (Richard Strauss en Hugo von Hofmannsthal en natuurlijk Mozart) en die erg gunstig onthaald waren. Het is met verrukking dat ik deze Cosi fan tutte heb ontdekt in een versie, aangepast door de dirigente Joanna Mallwitz en de regisseur Christof Loy, opgevoerd op het grote toneel van het Grosses Festspielhaus in een sober volledig wit decor van Johannes Leiacker en met hedendaagse kostuums ( eenvoudige zwarte jurkjes voor de twee zussen). Het is een jong en fris spektakel, weliswaar met een aantal coupures (vooral in de recitatieven) en behoorlijk ingekort maar ook ongemeen boeiend en ontroerend. Joanna Mallwitz, de allereerste vrouw in de orkestbak in de geschiedenis van het festival, leidde de Wiener Philharmoniker met elan en fijngevoeligheid en het jonge ensemble samengesteld uit Elsa Dreisig (Fiordiligi), Marianne Crebassa (Dorabella), Lea Desandre (Despina), André Schuen (Guglielmo), Bogdan Volkov (Ferrando) en de “veteraan” Johannes Martin Kränzler (Don Alfonso), door de meesterlijke hand van Christof Loy geleid, verdienen niets dan lof. Uiteraard kan deze aangepaste en geknipte versie niet de voorrang genieten op de originele maar in zijn gereduceerde vorm, ondersteund door de sobere enscenering van Christof Loy is ze beslist de moeite waard! Er zijn geen gekke ideeën of pikante scènes nodig om ons te introduceren in de wereld van deze jonge verliefden, op meesterlijke wijze door Don Alfonso gemanipuleerd en in hun parcours bijgestaan door de experte Despina. Het was dus Joanna Mallwitz, deze jonge Duitse dirigente, die het orkest en de opvoering leidde, niet echt vanuit de orkestbak maar opgesteld vooraan op het toneel met het risico de stemmen te verdrinken. Wat helaas af en toe gebeurde. Jammer.
De laatste première van het honderdjarige festival was voorbehouden aan Intolleranza 1960—een “Azione scenica” in twee delen uit 1961 van Luigi Nono (1924- 1990), “naar een idee van Angelo Maria Ripellino“—die in 2020 had moeten opgevoerd worden. Deze nieuwe productie van een “sleutelwerk” van de twintigste eeuw was van groot belang voor Markus Hinterhäuser, de artistieke directeur van het festival, “omdat wij een debat willen op gang brengen over de vraag wat verdraagzaamheid, gerechtigheid, altruïsme en gemeenschap betekenen”. Voor een enscenering in de grote ruimte van de Felsenreitschule heeft het festival beroep gedaan op Jan Lauwers, de Belgische theaterman, leider van de Needcompany, die van 2009 tot 2014 “Artist in Residence” van het Weense Burgtheater was en Monteverdi’s L’incoronazione di Poppea ensceneerde voor de Salzburger Festspiele en de Weens Staatsopera.
Eigenlijk zou Intolleranza 1960 gemakkelijk Intolleranza 2021 kunnen genoemd worden aangezien het werk perfect de huidige wereldsituatie o.m. met de herovering van Kabul door de Taliban en de grote massa’s vluchtelingen, weerspiegelt. De geschiedenis van een vluchteling die naar zijn land wil terugkeren maar, onschuldig, in de handen van een politiemacht valt, vormt in zekere zin de rode draad. 167 mensen evolueren in een strikte choreografie van wreedheid en barbaarsheid, onderstreept door de virtuoze dansen van BODHI PROJECT en de Salzburg Experimental Academy of Dance. De loopbaan van de ongelukkige protagonist eindigt in de dolle rit van iedereen die in het slotbeeld met de massa lichamen aan Hieronymus Bosch herinnert.
Wie was meer geschikt om dit moeilijke en overdonderend werk te dirigeren, de zangers te controleren en te ondersteunen, de koren (de uitstekende Konzertvereinigung Wiener Staatsopernchor) en het orkest: de Wiener Philharmoniker in toom te houden, dan Ingo Metzmacher? Hij hield al de verschillende groepen verspreid over het wijde toneel van de Felsenreitschule in zijn meesterhand. Sean Panikkar gaf de figuur van de Immigrant zijn mooie edelmetalen tenorstem en veel intensiteit. Sarah Maria Sun (zijn vriendin) liet haar heldere, virtuoze sopraan bewonderen maar Anna Maria Chiuri ontgoochelde op vocaal gebied en bleef te afzijdig. Het publiek keek en luisterde geboeid en gaf het hele gezelschap een ovatie.
Salzburger Festspiele:
Cosi fan tutte — W.A. Mozart
- Großes Festspielhaus
- 15 augustus 2021, 16:00
Intolleranza 1960 — Luigi Nono
- Felsenreitschule
- 15 augustus 2021, 20:30
Tosca — Giacomo Puccini
- Großes Festspielhaus
- 24 augustus 2021, 19:00
