Flagey vierde 50 jaar ECM én stichter Manfred Eicher

Feestweekend voor een platenlabel

In 1969 zette jazzcontrabassist Manfred Eicher zijn instrument aan de kant en wou de weidsheid van het klankenlandschap en de klankkleur van een Debussy en een Ravel uit de klassieke muziek overhevelen naar de jazz. Het werd een succes, met Europese én Amerikaanse muzikanten, met jazz, klassieke en wereldmuziek.

Ondertussen is hij 76 en was de gevierde gast op dit verlengde ECM-50 Anniversary weekend in Flagey. We kozen uit een overvol programma een lezing, een film en een concert.

Het was in de auto onderweg van Stuttgart naar München, de thuisbasis van ECM, dat Manfred Eicher op een Armeense radiozender de muziek van Arvo Pärt hoorde. Die bijna onwezenlijke muziek wou hij per se binnenhalen bij zijn ECM-records, het label dat staat voor “Edition of Contemporary Music”. De klankwereld van Pärt, ontdekt door Eicher mag je wel zeggen, paste volkomen bij de contemplatieve sfeer die Eicher zo lief is. Sindsdien is Pärt een hit geworden, zij het dat zijn Spiegel im Spiegel (in 1999 uitgebracht op ECM) afgelopen weekend moest tevreden zijn met de tweede plaats in Klara’s Top Honderd. De ‘heilige minimalist’ zit perfect op zijn plaats bij ECM. Nog zo’n monsterhit scoorde ECM met de Noorse saxofonist Jan Garbarek en het Hilliard Ensemble. Hun “Officium” met de polyfone muziek van de 16de eeuwse Spaanse Cristobal de Morales veroverde de wereld en is nog altijd te krijgen.

Toch begon het allemaal met een jazzplaat. In november 1969 verscheen “Free at last” van de Amerikaanse pianist Mal Waldron. Gedegouteerd door de minachting in eigen land voor zwarte muzikanten belandde Waldron in Europa en vestigde zich uiteindelijk in München. Zijn vrije, modale stijl en zijn “economisch” notenspel zat als gegoten voor de esthetiek die ook Eicher nastreefde. Een stijl die moest klinken als het motto van ECM : “the most beautiful sound next to silence”. Dat en nog veel meer vertelde Klara-medewerker Joris Preckler tijdens zijn lezing in Studio 3 van Flagey. Hij liet ook volop fragmenten horen uit zijn voorkeurselectie van ECM-albums. Achteraan in het zaaltje luisterde Manfred Eicher geïnteresseerd en geamuseerd mee.

In de documentaire “Sounds and Silence: Travels with Manfred Eicher” uit 2009 kon je de immer aandachtige producer meemaken. Altijd minzaam maar uiterst geconcentreerd in opnamestudio’s zijn artiesten dichter bij “zijn” klankidioom brengend, en daardoor eigenlijk ook zelf “toondichter. Ooit maakte ik voor het TV-Journaal een item over de Bachsuites gespeeld door Pieter Wispelwey op barokcello. In de Mechelse “Evil Penguin” opnamestudio was ik toen werkelijk verbaasd om te zien hoe belangrijk de rol van de vrouw aan de knoppen van de mengtafel was: “Nee, Peter, iets trager graag, kan je het nog es proberen, ja, da’s beter….”. In de film Sounds and Silence zag ik het weer, hoe een minzame perfectionist zijn zo herkenbare klankkleur bewaakte. Prachtig om zien ook hoe producer en vooral luisteraar Manfred Eicher samen met Arvo Pärt de opname van diens “Für Lennart. In Memoriam” begeleidde en hoe ze na afloop samen een dansje van tevredenheid uitvoerden.

Dezelfde intense aandacht en uiterste concentratie zag je bij de opnames van udspeler Anouar Brahem en bij die van Dino Saluzzi op bandoneon, met celliste Anja Lechner… Eén opmerking van Eicher bij een repetitie zegt het allemaal: “…I want more waves in the movement…”. Het moet meer “golven” en eigenlijk zegt hij: niks moet in de maat, laat het los, alles kan. Toch wel veelzeggend als je de oeuvrecatalogus van ECM beluistert en wil begrijpen. Meer dan duizend opnames, gekoesterd in klank en stilte.

En dan de Avishai’s: trompettist Avishai Cohen en pianist Yonathan Avishai. Eén van de vele gasten bij ECM én Flagey. Ze kwamen er een selectie uit hun nieuwe album bij het label presenteren: Playing the Room. Standards en eigen composities. Twee heren van formaat, dit keer als duo. Ook hier weer verstilling én virtuositeit. Bij de trompettist geldt: “Hoe kan ik het nu improviseren ?” Het is een uitspraak van hem. Hij doet het in alle eenvoud, soms gedempt, soms niet. En ja, zijn grote voorbeeld was Miles Davis, maar het is al lang Avishai Cohen zelf geworden. Hetzelfde kan je zeggen van de pianist. Erg vrij, zoals Mal Waldron ooit bij ECM, maar ook spaarzaam als John Lewis. Met simpele motiefjes, inspelend op de trompettist of andersom. Beiden veertigers, Israeli-born en samen opgegroeid in Tel Aviv, maar Cohen nu in New York en Avishai naar Frankrijk. Een concert vol verfijning en overgave met nummers boordevol vol eigenzinnige en zachtzinnige harmonieën. Helemaal ECM en helemaal Flagey om zo’n verjaardagsfeest te organiseren.

WAT: ECM 50 Anniversary Weekend
WIE: Lezing 50 jaar ECM door Joris Preckler
FILM: Sounds and Silence. Travels with Manfred Eicher, van Peter Guyer en Norbert Wiener, 2009
CONCERT: Avishai Cohen, trompet en Yonathan Avishai, piano.
WAAR: Flagey, Studio 1, 3 en 5.
WANNEER: 23 november 2019