Nominatie Gouden Label Het label Etcetera gaf de nieuwe cd uit van het vocaal ensemble “Utopia” met de Lamentaties van de zestiende-eeuwse, Spaanse Renaissance componist Cristóbal de Morales. Vijf schitterende stemmen brengen sublieme polyfonie uit het midden van de zestiende eeuw. Prachtig!
Van Sevilla naar Rome, van Toledo naar Marchena
Morales was één van de grootste componisten van het midden van de 16de eeuw. Na in Sevilla op uitzonderlijk vroege leeftijd als koorknaap aan de kathedraal te zijn opgeleid door Pedro Fernández de Castilleja en Francisco de Peñalosa, specialisten van Nederlandse polyfonie, werd Morales in 1526 kapelmeester van de kathedraal van Ávila. Van 1529 tot 1531 was hij verbonden aan de kathedraal van Plasencia in de provincie Cáceres in Extremadura. Omstreeks 1535 ging hij naar Rome, waar hij zanger werd aan de pauselijke kapel. Daar bleef tot 1545 in dienst van het Vaticaan. Na zijn verblijf in Italië keerde hij naar Spanje terug, waar hij opeenvolgende betrekkingen had. In o.a. Toledo volgde hij Andrés de Torrentes op en was er de leraar van de jonge Francisco Guerrero. De laatste levensjaren bracht Morales door in Marchena in de Spaanse provincie Sevilla, in dienst van de hertog van Arcos en vervolgens in Málaga, waar hij kapelmeester van de kathedraal was.
Expressieve teksten
Muziek van Morales kunnen we kennen door de hemelse opnamen van Paul McCreesh en zijn Gabrieli Consort. Nu is er de cd van ons eigenste vocaal ensemble “Utopia”. Zij namen voor de eerste keer de integrale Lamentaties van Morales op. De Klaagliederen uit het Oude Testament gaan terug tot de 6de eeuw voor Christus, tot de plundering van Jeruzalem door Nebukadnezar II, koning van Babylon. Door hun diep expressief karakter werden ze op muziek gezet door verschillende componisten, variërend van Gregoriaanse toonzettingen tot meerstemmige composities. Deze ontroerende werken werden elk jaar uitgevoerd tijdens de Triduum sacrum, de drie dagen van Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille zaterdag. Drie Lectiones werden op elk van deze dagen gezongen tijdens de metten. De teksten bestaan uit de aankondigende Incipit “Lamentatio Ieremiae Prophetae” en “De Lamentatione Ieremiae Prophetae”, de Hebreeuwse letters Aleph, Beth, Gimel, Daleth en He, de beginletters van elk vers in de Vulgaat, en het refrein “Ierusalem, Ierusalem, convertere ad Dominum Deum tuum”.
Letters en een refrein
De verzen van elke klaagzang beginnen vaak met een lang, rouwend melisme op een letter van het Hebreeuws alfabet, Zain, Nun, Aleph, Coph, Daleth en Phe. De klaagzangen bestaan uit een selectie van verzen uit vijf lange hoofdstukken, die elk 22 of 66 verzen bevatten. Elke klaagzang eindigt telkens met het refrein “Jeruzalem, Jeruzalem convertere ad Dominum Deum tuum”, hoewel die woorden niet door Jeremias of door een van zijn tijdgenoten geschreven zijn. De stad Jeruzalem wordt allegorisch vergeleken met een eenzame weduwe die alles heeft verloren, ook haar man en kinderen.
Een jong, beloftevol ensemble
Utopia werd opgericht in 2015. Dit opkomend ensemble combineert de stemmen van 5 schitterende, Belgische Vocalisten Griet De Geyter, Bart Uvyn, Adriaan De Koster, Lieven Termont en Bart Vandeweghe. In de loop der jaren hadden elk van deze zangers het genoegen te kunnen werken met de beste dirigenten en ensembles voor oude muziek, Herreweghe, Paul Dombrecht, Jos Van Veldhoven, het Huelgas Ensemble en Capilla Flamenca. Utopia is actief op het concertpodium van het Early Music Festival in Warschau en op diverse concerten in het Festival van Vlaanderen in Mechelen. Dit jaar toert het door Vlaanderen en Nederland met 12 concerten en 3 verschillende programma’s. In Antwerpen wordt Utopia ensemble in residence van de prachtige St. Paul kerk.
Droefenis en smart
Utopia heeft o.a. een programma met muziek over de onlosmakelijke verbinding tussen dood en verrijzenis, het bewenen en het bejubelen, lamentatio en resurrectio. Met de prachtige lamentaties van Morales en Tiburtio Massaino (1550-1609) en het Stabat Mater van Josquin Desprez, worden we dan meegevoerd in Maria’s droefenis en de smart van het volk. De motetten van Desprez, de gregoriaanse toonzetting van Hildegard von Bingen en orgelmuziek brengen daarbij dan troost, hoop en vreugde. Het is in dit kader dat we hun opname van de Lamentaties moeten begrijpen en situeren.
Magistraal
De cd werd opgenomen in de Kapel van Zusters van Liefde Jezus en Maria in Gent. Korneel Bernolet en Peter Stas tekenden voor de uitmuntende klankkwaliteit. De vijf schitterende stemmen van sopraan Griet De Geyter, contratenor Bart Uvyn, tenor Adriaan De Koster, bariton Lieven Termont en bas Bart Vandewege, geven hier op een sublieme wijze sonoor gestalte aan de magistrale polyfone toonzetting van Morales. Mooier kan polyfonie niet zijn, Morales was een meester en “Utopia” is een top ensemble dat wereldberoemd moet worden. Lees aandachtig de tekst van Eugeen Schreurs in het bijhorend boekje, schenk een glas goede, rode wijn in, en geniet. Bravo!
Rijkdom aan toonzettingen
Nogal wat mensen collectioneren Requiems en Stabat Maters op cd. Mocht u eventueel interesse hebben om de 16de eeuwse toonzettingen van de Lamentaties verder te ontdekken en te collectioneren, dan verzamelt u best de Lamentaties van Antoine Brumel, Heinrich Isaac, Thomas Crecquillon, Costanzo Festa, Marbrianus de Orto, da Victoria, Palestrina, Francisco Guerrero, Francisco de Peñalosa, Ferrabosco de Oudere, Pierre de la Rue, Gaspar van Weerbeke, Jean Mouton, Claudin de Sermisy, Bernhard Ycart (raadpleeg voor hem de “Codex Faenza” en de “Cancionero de Montecassino”), Johannes Tinctoris, Johannes de Quadris (tweestemmig), Bartolomeo Tromboncino, Francesco d’Ana, Erasmus Lapicida, Antoine de Févin, Alexander Agricola, Jacques Arcadelt en Lassus.
