**** Elke symfonie van Gustav Mahler (1860-1911) heeft een eigen ‘karakter’ en kan moeilijk met een voorgaande of een volgende vergeleken worden. De achtste springt er echter bovenuit en kreeg niet voor niets het epitheton “der Tausend” omwille van het gigantisch aantal uitvoerders die ze vereist.
**** Elke symfonie van Gustav Mahler (1860-1911) heeft een eigen ‘karakter’ en kan moeilijk met een voorgaande of een volgende vergeleken worden. De achtste springt er echter bovenuit en kreeg niet voor niets het epitheton “der Tausend” omwille van het gigantisch aantal uitvoerders die ze vereist.
Zware dobber
De naam van het orkest – het Koninklijk Concertgebouworkest Amsterdam dat al een bewogen verleden heeft en een speciale band met die achtste symfonie – volstaat niet om een idee te geven van wie er zoals bij betrokken is. De dirigent natuurlijk – in het verleden Mariss Jansons, Bernard Haitink, Willem Mengelberg … zowat het hele rijtje van dirigenten die dit orkest mochten leiden. Aan de beurt is nu Riccardo Chailly met een zeer diafane visie op dit complexe werk. Maar er zijn ook drie sopranen, twee contralto’s, een tenor, een bariton en een bas voor nodig, naast vier koren (twee jongenskoren en twee gemengde volwassenenkoren) en vanzelfsprekend een volledig symfonisch orkest met maximale bezetting en toevoeging van een piano, een orgel, een mandoline, buisklokken, een althobo, 4 trompetten (off stage) en 3 trombones (off stage)… Duizend musici zullen dat wel niet zijn maar dit getal is natuurlijk metaforisch bedoeld.
Waterval
Het werk duurt zo maar eventjes 82 minuten en is tegelijk complex qua compositie maar eenvoudig qua structuur: slechts twee delen. Deel een is het Hymnus met als aanvang de pinksterhymne Veni Creator Spiritus. Waar Mahler in zijn ander symfonisch werk slechts ‘sporadisch’ stemmen gebruikt, zijn hier zowel koren als solisten ‘permanent’ aanwezig. Allemaal zeer volumineus. Vooral het einde van dit eerste deel is een waterval van klanken.
Deel twee bevat de Slotscène uit Goethes Faust. Andere romantische componisten haalden er ook hun mosterd, zoals Hector Berlioz en zijn Damnation de Faust, om er maar een te noemen, ook hij met een ‘volle’ bezetting overigens. Bij Mahler vertellen de solisten en de koren elk op beurt delen van het verhaal, met veel gewicht op de jongenskoren. Ter afronding is er het Chorus Mysticus – Alles Vergängliche – wat zowat het zwaarste en grootste muzikale geweld moet zijn dat ooit voor orkest bedacht werd.
Getormenteerd
Volgens Mahler zelf is deze symfonie “het universum dat in gezang uitbarst” en voor sommigen het werk dat ‘gemakkelijk’ te begrijpen valt. Nou ja… De tonaliteit is vrij stabiel (Es) maar de uitwerking van een en ander is, mijns inziens, vrij getormenteerd, naar het beeld van de gebeurtenissen die Mahler zelf meemaakte in het echte leven. Door toeval waren brieven van een minnaar van zijn vrouw Alma in zijn handen terechtgekomen. Mahler wou er alles aan doen om die relatie te verbreken en koos voor het ‘wapen’ waarmee hij het best kon strijden: de compositie van een hemelbestormend, megalomaan muziekwerk. De première vond plaats in München, op 12 september 1910 in aanwezigheid van beroemdheden zoals collega-dirigenten/componisten Bartók, Berg, Saint-Saëns … met pakweg 400 uitvoerders (geen 1000 dus) en met Mahler zelf als dirigent.
Niet echt vernieuwend
De uitvoering door Riccardo Chailly is dan wel zeer transparant – het is en blijft een grote inspanning, ook voor de luisteraar thuis – maar brengt in feite geen echt nieuwe elementen aan het licht. Naar mijn bescheiden mening is dat omzeggens onmogelijk, gezien het verleden en de iconen-dirigenten die zich hiermee reeds tot tandengeknars en tranengeween van de musici in het zweet gewerkt hebben. De opnametechniek is wel state of the art. Een must voor wie van Mahler houdt en die achtste nog niet in zijn of haar cd-theek heeft zitten. Een puik kerst- of nieuwjaarscadeau. Een kleine bémol, zo u wil: gezien de aard van het werk en de bezetting is het quasi onmogelijk dit in een normale huiskamer ‘correct’ weer te geven, of u haalt zich problemen met huisgenoten en/of buren op de hals…
