…” en Frans Brüggen, zo broos dat je denkt dat hij de lessenaar niet meer haalt maar hij laat het orkest zulke prachtige dingen doen!” Aldus een vriend van mij die vijf concerten bijwoonde van het Orkest van de Achttiende Eeuw dat de symfonieën van Beethoven uitvoerde onder de bezielende leiding van dirigent Frans Brüggen. 

…”en Frans Brüggen, zo broos dat je denkt dat hij de lessenaar niet meer haalt maar hij laat het orkest zulke prachtige dingen doen!” Aldus een vriend van mij die vijf concerten bijwoonde van het Orkest van de Achttiende Eeuw dat de symfonieën van Beethoven uitvoerde onder de bezielende leiding van dirigent Frans Brüggen. 

Frans Brüggen. Voor velen een grote inspiratie. Mij heeft hij met zijn prachtige blokfluitspel geïnspireerd tot het kiezen van dat instrument als bijvak op het Conservatorium. De lessen waren aan mij echter niet besteed. Ik was te druk met andere “studentenzaken” en werd tijdens de lessen te veel afgeleid door mijn blokfluitdocent die altijd verschillend gekleurde sokken droeg.

Bijna iedereen kent de lange, rijzige man die kon toveren op zijn instrument en voor grote verandering zorgde binnen de wereld van de barokmuziek. Het ANV (Algemeen Nederlands Verbond) zet hem dit jaar in het zonnetje door hem de Visser-Neerlandia-prijs toe te kennen voor zijn verdiensten voor de barokmuziek en zijn grote inzet voor de blokfluit. Door zijn uitvoeringen hielp hij het imago van de blokfluit tot volwassen instrument om te vormen.

Het ANV en de Visser-Neerlandia-prijs

Het ANV keert sinds 1955 de Visser-Neerlandia-prijs uit aan personen en instellingen voor cultuur, welzijn en persoonlijke verdiensten. De prijzen worden jaarlijks uitgereikt en worden gefinancierd door het Visser-Neerlandiafonds. Dit fonds is gevormd uit de nalatenschap van de joodse filosoof en jurist dhr. Herman Visser, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zelfmoord pleegde voor de nazi’s hem te pakken zouden krijgen. Met alle gevolgen van dien. De helft van zijn vermogen heeft hij aan het ANV nagelaten. Uit de opbrengst daarvan kunnen onder bepaalde voorwaarden gelden ter beschikking worden gesteld in de vorm van prijzen, waaronder culturele prijzen en welzijnsprijzen.  ‘Prijzen om aan te moedigen wat is ingezet, om recht te zetten wat niet voldoende gezien wordt maar goed is, om te versterken wat er aan goeds gebeurt, om met kunsten onze cultuur te versterken en hogerop te brengen’.

Op 26 mei jl. was het zover. Voor een klein groepje genodigden, tot wie ik mezelf ook mocht rekenen, werd de grote meester gehuldigd voor zijn grote bijdrage aan de muziekwereld. Er was o.a. een toespraak van Nelly Maes, plaatsvervangend voorzitter van de ANV,  en een heel persoonlijk laudatio door musicoloog en componist Leo Samama. De middag werd opgeluisterd door prachtig klavecimbelspel van Siebe Henstra, die o.a. werken van Händel, Rameau en Bach ten gehore gaf op zijn in 1992 door Titus Crijnen gebouwde klavecimbel, gebaseerd op een instrument uit 1638 van Johannes Ruckers. Nelly Maes reikte Frans Brüggen die werd vergezeld door zijn vrouw en twee dochters, de prijs uit: een oorkonde en een geldbedrag van €15.000.

Dankwoord

Na zoveel loftuitingen en prachtig klavecimbelspel kan een dankwoord niet uitblijven. En dat komt er dan ook. Zodra Frans Brüggen zich tot het publiek richt beginnen zijn ogen te glinsteren en vertelt hij vol passie en bezield over zijn muzikale carrière. Het gemis van zijn muzikale vriend Gustav Leonhardt die vorig jaar overleed, zijn opvattingen over de uitvoering van de grote Weense klassieken die destijds als een bom insloegen en natuurlijk zijn opvattingen over Bach’s tempi. “Men moet oude muziek benaderen als opbouw uit het verleden en niet terugkijkend op datzelfde verleden.” Vaak hebben we onze eigen ideeën ontwikkeld over hoe bijvoorbeeld een componist als Bach componeerde. De Duitse musicoloog Johann Nikolaus Forkel interviewde ter voorbereiding van de biografie van Bach die in 1802 verscheen, diens zoon Carl Philipp Emanuel Bach in Hamburg en vroeg deze: “Kannst du mir sagen wie dein Vater komponiert hat?” Het bleef een tijdje stil en toen kwam het antwoord: “Mein Vater komponierte mit grosser Andacht”.

In een onderzoek verricht door de universiteit van Chicago werd grondig gekeken naar Bach’s partituren en handschrift. Men kwam tot de conclusie dat Bach tijdens het componeren regelmatig werd onderbroken en dan de draad weer oppakte met een iets andere notatie. In plaats van alles al in zijn hoofd te hebben zoals men verwacht bij een groot genie, moest men concluderen dat Bach al schrijvende componeerde. ‘Mit grosser Andacht’.

Zoektocht naar oude partituren en aanwijzingen

In zijn zoektocht naar oude partituren en aanwijzingen bezocht Frans Brüggen veelvuldig grote Europese bibliotheken in o.a. Berlijn, Wenen en Parijs. Hij wilde in oude orkestpartituren, waaruit daadwerkelijk gespeeld was, zoeken naar aanwijzingen. Helaas waren die niet of nauwelijks te vinden. Ze waren vooral ‘maagdelijk’. Ook toen hij de partituren van de musici uit de Big Band van Duke Ellington tijdens een repetitie bekeek, viel hem op dat er nauwelijks aanwijzingen te vinden waren. Dit alles ervoer hij als een grote les. ‘Een aansporing om zo ver te komen dat je een symfonie van Mozart zo kan spelen, alsof je weet hoe het moet.

Strawinsky

Tot slot van zijn dankwoord vertelt hij over zijn ontmoeting met Strawinsky. In het midden van de jaren zestig gaf hij een concert in Los Angeles. Hij wist dat Strawinsky in Hollywood woonde en wist via een vriendin diens telefoonnummer te bemachtigen. Hij maakte een afspraak hem na afloop van een concert op een snikhete zomerdag te ontmoeten. Opvallend genoeg droeg Strawinsky alles dubbel: 2 overjassen, 2 brillen, 2 stokken én 2 vrouwen. Tijdens het concert zat Frans Brüggen één rij boven Strawinsky die de muziek volgde in zijn zakpartituren en zijn vinger alleen over de middenstemmen liet dwalen: zijn ‘privé-zoektocht’.

“Na het concert ging ik met lood in mijn schoenen naar achteren om de grote componist te vragen of hij een stukje voor mijn fluit zou willen componeren. Nadat ik me had voorgesteld en mijn wens geuit had, legde Strawinsky zijn hand op mijn hoofd en zei: “You are a good boy. I know that instrument; it’s a kind of clarinet. I have no time. Goodbye!” Na deze anekdote vond de grote meester het genoeg en met een guitige blik richting publiek eindigde hij met: “And you are good people. Goodbye!”

Toen ik na afloop van deze prachtige middag in de tram huiswaarts ging, leek het buiten lichter en stralender te zijn, alsof het weer zich had aangepast aan mijn gemoed…