Pianist, dirigent, componist en uitgever. Een repertoire dat varieert van piano, viool, opera, oratorium en harmonieorkest tot kamerbezetting. Zijn muzikale gereedschapskist is overvol, maar het kwam niet vanzelf. Een openhartig gesprek over de harde en zachte kanten van het vak.
“Een stuk moet kloppen. Uiteindelijk is dat het enige dat voor mij telt. Een partituur klopt zodra je het gevoel hebt dat elke noot die je wegneemt een probleem veroorzaakt. Voor mij komt de perfecte beheersing van het ambacht op de eerste plaats. Daar wordt soms denigrerend over gedaan. Maar als je dat ambacht niet beheerst, dan ben je geen meester. Uitgesproken complexiteit is soms een excuus of rookgordijn omdat componist niet tot de essentie raakt. Ik geef toe: niets is zo moeilijk om transparant en duidelijk te zijn. Dat is ook mijn credo geworden. Je kunt atonaal schrijven of tonaal – elke muziek is in wezen tonaal – maar het moet wel kloppen.”
Piet Swerts (Tongeren, 1960) wilde eigenlijk schrijver worden. Toen hij klein was ging hij naar Vlaamse films en schreef hij brieven naar de acteurs. Hij kreeg dan handgeschreven brieven terug. (“Dat was fantastisch”). Maar zijn eerste geschreven product was een muziekstuk. Swerts was toen 11 jaar. En voor zijn 14e verjaardag kreeg hij een partituur van Strawinsky’s Le Sacre du printemps. Een jaar later schreef hij zijn eerste werk voor orkest. Daarna was de trein vertrokken.
Aspirientje
Swerts: “Op mijn 17/18e werd ik gegrepen door het avant-gardisme. Ik schreef toen Parallaxis, een hyper complex werk. Het bestond uit muzikale modules die je kon combineren, een volledig rollenspel met gedetailleerde aanwijzingen. De notaties ware grafisch, zodat de toonhoogte niet precies bepaald was, maar met het uiteindelijke klankresultaat had ik toen geen probleem. Het klonk avantgardistisch, maar allez, ik stond er open voor.
Ik was toen een zeer gevoelige persoon en gefrappeerd door de gigantische weerstand van musici om zoiets te spelen. Ik trok de conclusie dat de vrijheid in die complexe partituur te groot was en bovendien dat het klankresultaat altijd hetzelfde bleef. Maar de musici werden er zo kregelig van dat een van hen zijn instrument neerlegde, opstond en zei: ‘heeft iemand een aspirientje?’ Dat geeft mij enorm geraakt. Dat zijn momenten die bijblijven, want als dat niet was gebeurd zou ik een enorm vooruitstrevend componist zijn geweest.”
Het befaamde Koningin Elisabethconcours werkte uiteindelijk als turbo voor Swerts’ compositorisch traject. In 1987 kwam zijn kans toen ‘Elisabeth’ een nationale wedstrijd voor het verplichte werk uitschreef en Swerts’ Rotations voor piano en orkest werd geselecteerd. Dat gaf een katapulteffect en Swerts werd van de ene op de andere dag muzikaal bekend.
Maar misschien was 1993 nog belangrijker omdat het Elisabethconcours het verplichte werk toen uitschreef via een internationale competitie. Daar werd Zodiac voor viool en orkest bekroond, er waren 154 inzendingen uit 28 landen. Een concreet gevolg diende zich onmiddellijk aan: de opdracht voor de opera Les Liaisons Dangereuses.
Swerts: “Achteraf gezien was dat een vergiftigd geschenk. Meestal krijg je zo’n opdracht als fin de carrière maar ik was 33 jaar – ambitieus, jong en onervaren. Ik heb gewoon over mij heen laten lopen. De samenwerking met de dirigent, regisseur en librettist was een groot probleem. Het begon met de librettist, een expert in oude Franse literatuur, maar niet in de opera. Een libretto had hij nog nooit geschreven. De regisseur had zelden een opera geregisseerd. In mijn geval heb ik me te veel laten beïnvloeden door de conflicten tussen de librettist en de regisseur. Ik zat er tussenin en die dirigent die zijn debuut deed, had een enorme dunk van zichzelf. Er was een groot communicatieprobleem en ik heb eigenlijk over mij heen laten walsen. Verschrikkelijk, verschrikkelijk. Ik heb vijf of zes versies gemaakt. Ik weet dat ik de dag nadat ik de partituur afgegeven een acute longontsteking had. Pure uitputting. Gelukkig is het geen dramatisch verhaal geworden want commercieel was het een succes, de tien voorstellingen waren uitverkocht. Maar het onthaal was zeer gemengd, dus dat heeft mij toch wel een serieuze terugslag bezorgd. Ik moet zeggen dat ik daar enorm veel van heb geleerd.”
Artistieke behoefte
“Of ik ooit nog eens een opera ga schrijven? Absoluut. Ik denk daar dikwijls aan. Ik hoef daarvoor geen opdracht te krijgen. Neem Debussy: die heeft 10 jaar gewerkt aan Pelléas et Mélissande, zonder opdrachtgever. Alban Berg, Beethoven idem. Zij zijn uit een eigen artistieke behoefte op zoek gegaan en hebben het stuk voorgesteld nadat het klaar was. Ik denk dat zoiets een gezonde instelling is, omdat je niet afhankelijk bent van een opdrachtgever. Wegens het financiële aspect hebben zij iets over de inhoud te zeggen. Dat is mijn grootste les: op dat gebied geen compromissen sluiten. Op dit moment ben ik niet met een opera bezig maar speel ik wel met de gedachte om Jedermann van Hugo von Hofmannsthal in een operavorm te gieten. Ik kan wel zeggen dat ik er klaar voor ben, technisch en vooral ook mentaal.”
Compositieproces
“Mijn werkwijze is omstreeks 8h30 beginnen en als ik de mogelijkheid heb, dan werk ik gewoon door totdat het niet meer gaat. Dat is meestal maximum 3 uur en dan stopt het gewoon. De volgende dag speel ik het af en ga ik verder. Ik probeer niet bewust tussen te komen, eigenlijk wil ik het gewoon laten gebeuren. Je probeert eens wat en je ziet of iets betekenis kan krijgen of niet. Soms gaat het heel moeilijk maar dan ben je na 3-4 versies vertrokken en dan wijst het zichzelf. Een creatief traject is onbewust, je laat daar je intuïtie spreken. Schrappen is een bewuste handeling waarbij je je verstand aanboort, gestoeld op alles wat je weet en kent, maar het mag bij het creëren niet meer aanwezig zijn. Bij mij is creëren een onbewust en natuurlijk proces.”
Muziekuitgever
“Het grote probleem bij grote en gevestigde uitgeverijen, zoals Schott of Boosey & Hawkes, is dat ze werken met contracten voor de duur van het copyright en dat is dus tot 70 jaar na je dood. Welk bedrijf kan u verzekeren dat zij U te goeder trouw vertegenwoordigt 70 jaar na je dood? Waarom zou je dan nog bij een uitgever gaan en een contract tekenen waarbij je afstand doet van al je eigendommen? Dus ben ik voor mijzelf begonnen. Ik heb nu mijn eigen uitgeverij Zodiac. Ik heb ongeveer 130 uitgaven, plus een digitale webshop. Dat was heel veel werk. Ik heb in één jaar 5.000 pagina’s geredigeerd. De middelen zijn er: videoopnames, audioopnames en je kunt digitaal partituren inkijken. Het loont de moeite. Ik zie ook hoeveel mensen de site bezoeken en welke bezoeker contact heeft gezocht. In feite is het niet anders dan de werkwijze van de familie Bach, dat was een heel bedrijf dat de eerste exemplaren van Das Wohltemperierte Klavier zeer duur verkocht – ze vlogen weg.”
Onderwijs
“Bij mijn onderwijsactiviteiten binnen de LUCA School of Arts in Leuven ligt de focus op het aanleren van vaardigheden. Een student moet de essentie van componeren al in zich hebben. We proberen eigenlijk situaties te creëren waarin studenten zoveel mogelijk concrete projecten kunnen ontwikkelen. Ik deel ervaring met studenten. Ik zie dat veel studenten compositie altijd dezelfde soort fouten maken en die ik zelf vroeger zelf ook maakte. Dat is: het zich niet bewust zijn van de materialen. Veel studenten hebben goede ideeën, maar blijken niet in staat zijn om die tot een betekenisvol geheel te ontwikkelen. Soms komt er iemand met één pagina partituur na een week. Ik schrijf soms 200 maten op een dag, maar veel studenten blokkeren snel omdat zij het materiaal niet langs alle kanten hebben belicht. Dan zeg ik: kijk ook eens naar de textuur, de orkestratie, de kracht van herhaling, de opmaat etc., dus hele kleine zaken die een enorme impact hebben.”
Kamerbezetting
“Het orkestraal medium is fantastisch, maar ik neig nu meer naar het kamerorkest, dus meer intimistisch. Weliswaar droomt iedereen altijd van het grote symfonieorkest, je kan er als componist heel veel in kwijt. Maar het is altijd veel werk en de de programmatie blijft moeilijk.
Ik droom nog altijd nog altijd van cyclussen. Daar zit ik toch een paar jaar over te denken, een cyclus van 7 symfonieën, maar de uitdaging is om ze cyclisch met elkaar in verband te brengen. Van die grootschalige werken, werken die langer duren dan een halfuur, dat is altijd een uitdaging, vooral wegens het vereiste van vormbeheersing. Dat heb ik uiteraard gezien bij mijn oratorium A Symphony of Trees (2017), maar ook bij mijn bundel van 24 Straight strung piano sonates (2018). ”
Communicatief
Compositie is een essentieel bestanddeel van mijn bestaan. Dat heb ik geleerd door schade en schande, want ik heb veel opdrachten gehad, en toch ook artistieke depressies doorgemaakt. Rond mijn 40e, ten tijde van de Tweede Symfonie, zag ik het echt niet meer zitten. Ik ben toen een doctoraat begonnen om terug een horizon te openen. Ik heb mij gestort op de polyfonie. Niet uit frustratie maar om te proberen toch weer perspectief te creëren. Daardoor is er uiteindelijk weer een balans gekomen met de rest van mijn leven. Schrijven van muziek moet communicatief zijn, communicatief naar jezelf en daardoor ook naar anderen. Als je het ambacht als het hoogste ziet ga je er heel veel van jezelf insteken. Dus ergens communiceer je via jezelf toch met het publiek.
Mijn oeuvre is zeer uiteenlopend. Wil dat zeggen dat ik geen persoonlijkheid heb? Totaal niet. Veelzijdigheid is een kwaliteit. Vroeger had ik te weinig techniek, maar wel alle kansen, en nu heb ik misschien te veel techniek. Mijn gereedschapskist is heel groot geworden en dus kan ik mij veroorloven om van het weinige toch iets te maken. Dat is fantastisch.”
- AGENDA
- 26 februari 2022: Masterclass en aansluitend concert en gesprek (moderator: Olav Grondelaers – Klara) in het Stedelijk Conservatorium Hasselt (hele dag vanaf 09h00)
- 29 maart 2022: Masterclass voor pianisten in de academie in Genk
- 7 april 2022: Piet Swerts speelt zijn 24 sonates in de kapel van Hof88 te Almelo (NL). Nederlandse première. https://www.kamermuziekalmelo.nl/concerten/
- 15 mei 2022: 24 sonates in de Abdij van Averbode.https://www.averbodeklassiek.com/
- mei 2022: première van Big Ben Rhapsody voor beiaard en orkest, Kathedraal van Mechelen. Info volgt op: pietswerts.be
- FOTO’s: Wynold Verweij
- LINKS: www.pietswerts.be www.zodiaceditions.com