Nominatie Gouden Label – Hoewel het in een mensenleven nog nauwelijks te achterhalen is hoe groot het aantal boeken over Richard Wagner is en het daardoor ook moeilijk te zeggen is welk boek dé voorkeur geniet, menen we hier opnieuw een ‘Wagnerboek’ te mogen voorstellen dat op de eerste rij mag staan.
Nominatie Gouden Label – Hoewel het in een mensenleven nog nauwelijks te achterhalen is hoe groot het aantal boeken over Richard Wagner is en het daardoor ook moeilijk te zeggen is welk boek dé voorkeur geniet, menen we hier opnieuw een ‘Wagnerboek’ te mogen voorstellen dat op de eerste rij mag staan.
De teksten van dirigent en componist Pierre Boulez (°1925) over Wagner zijn van de interessantste ooit geschreven. Ze zijn nu door uitgeverij Roelants in het Nederlands vertaald en gebundeld uitgegeven.
Dirigent, componist én schrijver Boulez
Velen kennen de naam Boulez als dirigent en componist, weinigen kennen zijn geschriften. Pierre Boulez is (was) nl. naast componist van eigentijdse muziek en wereldberoemd dirigent ook schrijver en muziektheoreticus. Zo schreef hij in 1964 ‘Penser la musique aujourd'hui’ en in 1966 ‘Relevés d'apprenti’. Tussen 1954 en 1995 gaf Boulez tal van lezingen aan prestigieuze instituten. Hij hield geregeld lezingen in Darmstadt, doceerde in Bazel en aan Harvard en gaf onderricht aan het Collège de France. Nogal wat van deze lezingen zijn als verhandelingen, vooral in de jaren ’60 dan, uitgegeven.
Ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag in 1995 en opnieuw ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag, verschenen twee grote verzamelbundels. Deze vormen sedert 2005 voor uitgeverij Roelants het uitgangspunt van de bijzondere Nederlandse uitgave van deze geschriften. ‘Boulez wegen naar Wagner’ is ondertussen nr. 5 in die reeks. 'Boulez-schriften nr. 3’ is bvb. samengesteld uit artikelen die Pierre Boulez wijdde aan Franse componisten als Berlioz, Debussy, Satie en Olivier Messiaen. ‘Boulez-schriften nr. 4’ bevat de teksten over compositietechniek die Boulez begin jaren ’50 schreef onder de titel 'Pour une technologie' en die gebundeld werden in Points de repère I/Imaginer (1995).
Boulez op weg naar Wagner
Naar analogie van Boulez’ tekst ‘Wegen naar Parsifal’ en van ‘Wegen naar Boulez’, een uitgave van gesprekken die musicoloog Maarten Brandt in 1995 had met Boulez, kreeg deze uitgave de titel ‘Boulez’ wegen naar Wagner’. De teksten gaan hoofdzakelijk over Wagners Parsifal en over de Ring, waarbij alle scènes van de Ring in detail besproken worden. Een gedroomde introductie. Het interessantste is uiteraard dat Boulez niet enkel een grote theoretische kennis had maar dat hij als dirigent, ook doceerde en schreef vanuit een immense kennis van de muzikale praktijk.
Het begon zo ongeveer in 1966 wanneer Pierre Boulez op uitnodiging van Wagners kleinzoon, Wieland Wagner, in Bayreuth ging dirigeren. Boulez ging toen in op de uitnodiging van regisseur Wieland Wagner om in Bayreuth Parsifal te dirigeren. Boulez dirigeerde Parsifal in Bayreuth ook in 1967 en in 1970 en in 1976 keerde hij er dan op uitnodiging van Wolfgang Wagner terug om een historische opvoering te dirigeren van Der Ring des Nibelungen (de Jahrhundertring) in een regie van Patrice Chéreau. Deze productie werd dan tussen 1977 en 1980 vier keer hernomen. Boulez hernam Parsifal er dan weer in 2004 en 2005 in de omstreden regie van Christoph Maria Schlingensief (1960-2010).
Het boek
Het boek ‘Boulez' wegen naar Wagner’ bevat alle teksten van Boulez over Richard Wagner die verschenen in de programma’s van opvoeringen in Bayreuth en vervolgens gepubliceerd werden in Regards sur autrui (blik op anderen) als onderdeel van Points de repère II. Het driedelige Points de repère (mijlpalen) bestaat overigens uit de delen Imaginer, Regards sur autrui en Leçons de musique. In het eerste deel van Wegen naar Wagner gaat het over de divergenties van Wagners wezen en werk die uiteen lopen, Cosima’s dagboek, Wagner als librettist en over de Wagnercultus in Frankrijk. In dat deel schetst Boulez een beeld van Wagners persoon en werk, zowel in zijn eigen tijd als in historisch perspectief. In de daarop volgende omvangrijke teksten over Parsifal en Der Ring des Nibelungen, gaat Boulez in detail in op de structuur van de muziek, de betekenis van de Leitmotieven, Wagners behandeling van de 'tijd' en schrijft Boulez over Wagners gedurfde, verticale en horizontale, harmonische verbindingen. Hij bespreekt Wagners uitermate belangrijke behandeling van het orkest, gaat in op de mogelijkheden van de regie en wijst op de noodzaak van een nieuwe theatervorm voor Wagners muziekdrama's. Het boek besluit met een mooie hommage / geredigeerde tekst aan de betreurde Franse theater-, opera- en filmregisseur, Patrice Chéreau (1944-2013).
De tekst ‘Parsifal: de eerste ontmoeting’, oorspronkelijk een brief aan Wieland Wagner van 24 juli 1966, verscheen in het programma van Parsifal van de Bayreuther Festspiele in 1973. ‘Wegen naar Parsifal’ verscheen onder de titel ‘Parsifal’ in het programma van de opvoering in Bayreuth in 1970 en werd in 1981 onder de titel ‘Chemin vers Parsifal’ opgenomen in de eerder genoemde bundel. ‘De tijd her-onderzocht’ werd onder de titel ‘Le temps re-cherché’, gepubliceerd in het programma van Das Rheingold van de Bayreuther Festspiele in 1976 en ‘Het verleden vanuit het heden’ verscheen onder de titel ‘A partir du présent, le passé, eveneens in Regards sur autrui.
Commentaar bij een ervaring (over het fenomeen van het orkest als denkbeeldig theater in de Ring) verscheen dan weer onder de titel ‘Commentaires sur Mythologie et Idéologie’ in het programma van Siegfried van de Bayreuther Festspiele 1977. Om u maar een idee te geven van het niveau waar u zich aan mag verwachten.
Het boek ‘Boulez' wegen naar Wagner’ kwam tot stand in samenwerking met de Stichting Pierre Boulez. De vertalingen zijn van de hand van Wim Markus, Eveline Nikkels, Emanuel Overbeeke en Truus de Leur die onder haar leiding een werkgroep van vooraanstaande musicologen vormen. Het boek is dan ook, los van de onnoemlijk interessante inhoud en omwille van de vertaling een immense meerwaarde voor de Wagner literatuur in het Nederlands. Zeker, zeker lezen!
