De Klara Top 100 is een lijstje, Klara 20 was een verjaardag. Tussen beide ligt er een wereld van verschil. Beiden evolueerden, da’s waar. Het ene elk jaar lichtjes. Het andere op die 20 jaar veel. En hoe! In het lijstje verdrong nieuwkomer Arvo Pärt de ouwe getrouwe Bach. Maar over die twintig jaar heen is er nog veel meer veranderd. Hoe kon Klara anders uitpakken met een stilte boek én met een jazzpublicatie.
Zonder schaamte omarmt Klara ermee twee toch erg uiteenlopende muziekgenres. Een teken des tijds? Is Klara dan niet meer die geliefde klassieke zender? Recent hadden twee professoren hun mening over het Top 100-lijstje. Musicoloog Pieter Bergé vond er een “verlangen naar traagheid” in, en voegde er aan toe: ”hopelijk is dat niet alleen een verlangen van steeds vergrijzende liefhebbers van klassieke muziek.” Muziekfilosofe Marlies De Munck vond het lijstje, met een hedendaagse componist als Arvo Pärt aan de top, juist een bewijs dat klassiek écht nog leeft. Met dit verschil dat Bach je aandacht naar buiten richt en Pärt je uitnodigt om die aandacht naar binnen te richten. Is er dan bij ons een veranderde manier van luisteren ontstaan? En als we nu eens die aandacht tussen buiten en binnen in ons luisteren in evenwicht zouden brengen, was haar suggestie. “Luisteren kan je leren.”
Klassiek leeft!
Is het niet juist dàt wat de zender al jaren doet, onze oren openen? En daarin ook slaagt! Ook buitenlandse zenders maken populariteitslijstjes aan. Laatst nog vierde de Duitse klassieke zender tien jaar “WDR 3 Lieblingsstücke.” Het werd een zo voorspelbaar en vooral écht “klassieke” Top 100. Geen Arvo Pärt noch Pergolesi te bekennen. Beethovens Negende op kop, gevolgd door vier jaargetijden en een bekende rivier, de Moldau. Plus Peer Gynt en de Bolero. Dat zou zelfs voor Radio 3 luisteraars van méér dan twintig jaar geleden geen keuze geweest zijn. Hier dus alleen “Music for the Millions”. Waar overigens niks mis mee is. Maar toch.
Ook bij Klara komen de klassiekers aan bod. Luister ’s morgens maar naar Bart Stouten en ‘s namiddags naar Mark Janssens. Het duo is een rots in de klassieke branding. Maar ook zij verlaten regelmatig die platgetreden paden, hoe mooi ze ook klinken. Laatst had Bart Stouten het in zijn in “Klassiek leeft” over Stockhausen. Dat deed hij naar aanleiding van een werk van de postminimalist Jòhanns Jòhannsson. Een componist van de “nieuwe welluidende” gebruiksmuziek”? In elk geval geen Karlheinz Stockhausen, noch een Xenakis of Varèse. Dat begrijp ik. Dat hoort bij de laatavondprogramma’s. Voor echte ontdekkingen en verrassingen met echt hedendaagse gasten moeten we in die laatavond gaan schuilen. Daar kan meer dan alleen maar Richter of Einaudi. Ook componisten van filmmuziek krijgen er hun plaats. France Musique durfde het onlangs aan om een “Journée de la Création” te organiseren. Je hoorde er de hele dag lang tal van iconisch werk dat ooit in hun Maison de la Musique was gecreëerd. En er zàt Varése bij. Toch een zeldzaamheid.
Méér dan klassiek
Er is nog een andere trend die ook de buitenlandse klassieke zenders niet ontgaan is. Laatst nog hoorde ik Katelijne Boon haar “Liefhebbers”– programma openen met “There’s no business like showbusiness.” En song van musical componist Irving Berlin. Ja, dan weet je wel dat er evolutie zit op Klara. En daarop volgde probleemloos “Sposa non mi conosci”. Barok van de bovenste plank van Gemiano Giacommelli, uiteraard met die beheerste en hemelse stem van Cecilia Bartoli. Dat kan allemaal. En over “easy listening” gesproken, BBC3 heeft een programma met die naam. En ook ik ben een fan van Klara’s “Django” in de drukke vooravond op weg naar huis. Net zoals van het gelijkaardige “La Dolce Vita” bij Musiq 3, “pour commencer une soirée en douceur.” Die hebben overigens nog twee andere van die toppers in huis met “Farniente“, een programma “où le plaisir et l’éclectisme sont le fil rouge” en “Sunset boulevard” waar zelfs plaats is voor crooners. Mix en cross-overs, het is bij “klassieke” zenders verworven.
Jazzy in het leven staan
En met jazz heeft Klara ook iets, natuurlijk. Al jarenlang, van Elias Gistelinck over Rob Leurentop en Marc Van den Hoof naar het boek van Karel Van Keymeulen: “All That Jazz”. Het bevat vijftig “iconische jazznummers voor alle moods.” En dat zijn acht emoties, met telkens een gepaste keuze aan nummers. Enkele voorbeelden uit de acht hoofdstukjes? Starten doet hij met een gevoel van Drive, zo eigen aan bijna elk jazznummer en het eerste voorbeeldje kan niet beter gekozen om die drive te illustreren, Moanin’ van Art Blakey. Bij Swing kan Count Basie niet ontbreken met zijn One o’clock jump. Zijn collega en concurrent Duke Ellington komt aan de beurt in de afdeling Spirit en onder Blue Note citeert hij onder andere Coleman Hawkins. Die had ik graag ook onder Swing gezien, want als je die hoort in de opnames met The Ramblers toen hij een paar jaar in Europa speelde: dat was pas swing. Bij Blues kan je niet voorbij Miles Davis met All Blues uit “wat dat ultieme jazzalbum genoemd wordt: Kind of Blue.” Wanneer je onrust en suspense en Freedom wil voelen raadt Van Keymeulen je bijvoorbeeld Charlie Parker aan met zijn “Koko”. “Virtuoze improvisatie aan een verschroeiend tempo” schrijft hij. Als je hart revolteert tegen onrecht kan je je laven bij Billie Holiday en dat tragische “Strange Fruit”. En wie tot slot verrast wil worden over wat er van jazz geworden is, vindt in de laatste mood “Surprise” zijn gading bij onder andere Brad Mehldau en Vijay Iyer. Bij elk van die nummers krijg je telkens achtergrond mee over de muzikant en zijn tijd, een of andere anekdote en – belangrijk – wat je inhoudelijk te horen zal krijgen. Het lijkt een kijkboek, zo mooi is het uitgegeven, maar het is een lees- en leerboek en vooral een luisterboek, mét Spotify-lijst erbij. Mag er zijn!
De stilte van toen en nu
Dat ander nieuwe Klaraboek is nog mooier uitgegeven, ook bij Borgerhoff & Lamberigts. “De stilte van de muziek voor Bach.” Klara-netcoördinator Liesbet Vereertbrugghen is er de bedenker van, haar collega en presentatrice Nicole Van Opstal én musicoloog Hendrik Vanden Abeele zijn de medeauteurs. Hier geen vijftig maar “zestig sleutelwerken uit tien eeuwen muziek” en dat gaat van 600 tot 1600, van de monastieke wereld en de troubadours tot bij de polyfonie. Niet enkel Lage Landen muziek van de Franco-Flamands. Je vindt er ook heel wat anderstalige Europeanen. Alle bekenden (Thomas Tallis met zijn Spes Allium of Guillaume Dufay met dat unieke Nuper rosarum flores) en ook veel minder bekenden (Adam de la Halle bijvoorbeeld) krijgen er hun plaats. Bij elk van de gekozen werken is er context te vinden, duiding en musicologisch inzicht, allemaal heel bevattelijke annotaties. Belangrijk ook: alle liedteksten krijgen hun vertaling. De auteurs vragen om meer dan één keer te luisteren. “Doen, opnieuw en opnieuw” en ze prijzen slow listening aan. En het gaat al om een Spotify afspeellijst van samen 5 uur en 25 minuten… Merkwaardig ook: eindigen doen ze met stilte in de hedendaagse muziek. En ja, Arvo Pärt is erbij maar ook Satie, Feldman, Cage, Messiaen, Scelsi én Max Richter en Jòhanns Jòhannsson. Zo zitten we weer bij die aandacht voor traagheid, ingetogenheid, rustigheid: “Het gaat om muziek die de tijd neemt en ze zelfs stilzet.” Muziek om kippenvel van te krijgen, maar dan van binnen, zoals een getuige de auteur vertelde. Stil word je overigens ook bij het doorbladeren van de verrassend mooie illustraties in het boek. Niet enkel uit de miniatuur- of partituurboeken van toen of afbeeldingen van Vlaamse Primitieven. Ook van onder andere Dirk Braekman, Michaël Borremans of Berlinde De Bruyckere.
Beide boeken bewijzen dat noch oude muziek noch jazz nicheproducten zijn, maar terecht thuishoren in dat brede klankenspectrum van het Klara universum. Zeker als we ook nog dat andere succesboek uit 2014 erbij nemen, “Iedereen klassiek”. Dat trouwens aan zijn derde druk toe is en perfect het hiaat opvult tussen de twee andere.et het ia Ook de samenwerking met het Klarafestival, zeker nu het noodgedwongen online moest gaan (met weliswaar 12.000 ‘bezoekers’!) bewijst dat Klara het digitale tijdperk aan kan. En ook de tijd dat – wie weet – andere platformen de lineaire radio ooit zullen verdringen. Nu al zit de zender op YouTube en heeft het podcasts. Wat mij betreft, Klara blijft verwonderen.
- WAT: Karel Van Keymeulen, “All that Jazz. 50 iconische jazznummers voor alle moods”, Borgerhoff & Lamberigts/Klara, Gent, 2020, 225 blz
- WAT: Liesbet Vereertbrugghen, Nicole Van Opstal en Hendrik Vanden Abeele, “De stilte van de muziek voor Bach. Zestig sleutelwerken uit tien eeuwen muziek 600-1600”, Borgerhoff & Lamberigts/Klara, Gent, 2020