Gouden Label – Vreemd, ingetogen, devoot, archaïsch maar adembenemend. De uitvoering van het 13de eeuwse Officie van Elisabeth van Hongarije door het ensemble Graindelavoix is een unicum in de geschiedenis van de uitvoeringspraktijk van oude muziek. Subliem.
Gouden Label – Vreemd, ingetogen, devoot, archaïsch maar adembenemend. De uitvoering van het 13de eeuwse Officie van Elisabeth van Hongarije door het ensemble Graindelavoix is een unicum in de geschiedenis van de uitvoeringspraktijk van oude muziek. Subliem.
Le Grain de la Voix
Graindelavoix betekent zo veel als het timbre van de stem, de nuances van de stem. Het is ook een belangrijk boek van de Franse structuralist en semioticus Roland Barthes “Le Grain de la Voix : Entretiens, 1962-1980” – Éditions du Seuil, Paris, 1981. Maar het is ook de naam van een kunstenaars-collectief dat werd opgericht door Björn Schmelzer. Sinds 1999 is hij nl. op zoek naar muzikanten die willen experimenteren met de verhouding tussen uitvoering en schepping. De noodzaak aan autoproduktieve en fysieke kunst houdt hen samen.
Graindelavoix is gefascineerd door stemmen voorbij de communicatie, stemmen die geen boodschap meer overbrengen maar louter de expressie zijn van hun ondergrond, intensiteiten en instincten.
Ongehoord potentieel
Het ensemble zoekt in oude repertoires naar de onderstroom die hen doet oplichten uit hun eigen tijd, hun ontijdse karakter uitspreidt en een interval en spatie mogelijk maakt.
'Oude muziek' fascineert Graindelavoix. Niet omdat ze een illustratie is van een verleden en ook niet omwille van haar mogelijke actualiteit. Net omdat ze 'passé' is, bevat ze een potentieel dat nog ongehoord blijft. Graindelavoix zoekt in wat te horen is, een opening achter of onder de tong.
Wat Graindelavoix in oude muziek bezighoudt is het verband tussen notatie en wat daaraan ontsnapt: het 'bovenbewuste' savoir-faire van de uitvoerder (ornamentatie, improvisatie, gestes,..). Voor Graindelavoix zijn zangers 'spirituele automaten'…
Werkmateriaal zijn o.a. de franco-vlaamse polyfonie, de kunst van het klagen, machicotage (het improviseren van versieringen in de zang) en andere verloren gegane ornamentatiepraktijken, mediterrane uitvoeringstradities, laat-scholastische dynamica en kinematica, het affectieve lichaam, gestiek, beeldcultuur en psycho-akoestica…
Graindelavoix brengt voorstellingen (concert/muziektheater) die de neerslag zijn van een dergelijk uitgebreid werkproces.
Het ensemble is 'speciale gast' van het muziekcentrum de Bijloke in Gent en deelt een artistiek partnership met het cultuurcentrum van Genk. Vanaf 2010 werd Graindelavoix structureel ondersteund door de Vlaamse gemeenschap en verschijnen. hun cd's exclusief bij het Spaanse label glossa.
Villard de Honnecourt
Op deze eerste cd van wat een reeks van drie moet worden, verkennen de uitvoerders het religieuze, sociale en politieke discours rond 13e-eeuwse muziek. Björn Schmelzer en Graindelavoix denken op hun reis door Europa na over de middeleeuwse werkende wereld van kunstenaars als Villard de Honnecourt die verantwoordelijk was voor een collectie (nog bestaande) tekeningen van nieuwe gotische kathedralen die nog gebouwd moesten worden. We beluisteren en ontdekken antifonale en responsoriale motetten, vroegste vormen van meerstemmigheid.
De reizen van Villard nam hem van Cambrai naar Vaucelles en Reims, en naar Duitsland, Zwitserland en Hongarije. In dit eerste deel “Ossuaires” (ossuaria zijn houders voor heilige relikwieën) verenigen de lijnen van deze reis het middeleeuwse Noord-Frankrijk met Hongarije. De muzikale schatten hier uitgevoerd, concentreren zich op het Officie van de Heilige Elizabeth door Pierre de Cambrai en de Lamentatie “Volek syrolm thudothlon” (“Ooit kende ik dit verdriet niet”), een voorbeeld van een vroeg Hongaarse gedicht, op muziek gezet in Frankrijk als contrafactum van de conductus “Planctus ante nescia” van Godefroy de Saint-Victor. Een planctus was als syllabische sequens een niet-liturgische lamentatie.
De karakteristieke en fantasierijke benadering van Björn Schmelzer samen met zijn Graindelavoix zangers, gaat niet terug op vooropgezette ideeën over hoe dergelijke middeleeuwse muziek toen kan zijn gezongen maar sluit zich in de plaats daarvan meer aan bij de manier van werken van kunstenaars zoals Villard de Honnecourt (voorbeelden van zijn werk zijn opgenomen in het cd-boekje) en met middeleeuwse en moderne kunstenaars die improviseren en vanuit een praktisch perspectief hun materialen verfraaien, combineren en recyclen.
Ciné-concert
Het nieuwe project van Graindelavoix weeft de cultuur van 13de eeuwse kathedralenbouwers met de hedendaagse Europese conditie samen tot een ciné-concert met een live uitgevoerde soundtrack.
Björn Schmelzer en zijn collectief maakten een hedendaagse fictiefilm aan de hand van het Carnet de voyage van Villard de Honnecourt die zich afspeelt in Brussel, Noord-Frankrijk, Lausanne en Zsambek bij Budapest. De 13de eeuwse officiegezangen voor Elisabeth van Hongarije, gecomponeerd in Cambrai, schragen de film muzikaal.
Ossuaires stelt de vraag naar het ontstaan en functioneren van werelden en netwerken op het moment dat in Europa banden en verbindingen alsmaar meer lijken op te lossen in willekeur en betekenisloosheid. De opname werd gemaakt in de bijzondere Église abbatiale Saint-Yved, nécropole des comtes capétiens de Dreux, in het Franse Braine (Picardie, Arrondissement Soissons). De kerk werd gebouwd in opdracht van Agnès de Baudement, comtesse de Braine (1130-1204). In 1152 huwde zij Robert Ier de Dreux (1123 † 1188), comte de Dreux, de vijfde zoon van Koning Louis VI (le Gros) en van Adèle de Savoie. Louis VI was als zoon van Filips I (1060-1108) de vijfde Franse koning in de dynastie der Capetingers.
In de 13de eeuw werden territoria met elkaar verbonden via de ledematen en organen van heiligen: de wereld was een netwerk maar vormde tegelijk een soort reusachtig fantasmatisch lichaam waarvan de delen werden aanbeden en vereerd (relikwie, fetish, ex-voto) maar ook gestolen (furta sacra) en rondgedragen (translatio). De 13de eeuwse gezangen zijn een soort songlines die disparate plaatsen met elkaar verknopen. Ossuaires is een 21ste eeuwse roadmovie die peilt naar de restanten van die oude territoriale en affectieve mentaliteit, op de snede van – al dan niet – imaginaire geschiedenis en geografie.
Villard de Honnecourt was niet alleen een rondreizende tekenaar en architect die de bouwkundige concepten van de 13de eeuw neerschreef in zijn carnet de voyage. Hij was ook handelaar in relikwieën die het hart van Elisabeth van Hongarije naar Noord-Frankrijk bracht. Het hart bevindt zich nu in de 'église Sainte-Élisabeth-de-Hongrie aan de rue du Temple in Parijs. De kerk werd in 1646 gewijd door Jean-François de Gondi, premier archevêque de Paris, de latere kardinaal de Retz, die zich zou aansluiten bij de Fronde tegen Mazarin. Lees voor de gelegenheid “Vingt ans après” (1844), het vervolg op “De drie musketiers” van Alexandre Dumas père.
Het 13de eeuwse officie van de heilige Elisabeth van Hongarije vormt de soundtrack die het muziekgezelschap Graindelavoix zingt bij een roadmovie die Björn Schmelzer ging filmen in Frankrijk, Zwitserland en Hongarije. Philippe Genet en Anne Teresa de Keersmaeker reizen in de voetsporen van Villard en reveleren achter motorfietsen en desolate tankstations een wereld van bedevaartsroutes en verloren kathedralen.
Exclusieve inkijk
Dit ciné-concert biedt tevens een exclusieve inkijk in de film die volgend jaar zal worden gereleased. Graindelavoix wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap.
Dit project kwam tot stand met steun van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren i.s.m. Cultuurcentrum Mechelen in een regie van Björn Schmelzer. Met Anne Teresa De Keersmaeker en Philippe Genet in de hoofdrol en met Patrizia Hardt, Olalla Alemán, Silvie Moors, Paul De Troyer, Marius Peterson, Bart Meynckens, Lieven Gouwy, Jan Van Outryve, Thomas Baeté, Floris De Rycker en Björn Schmelzer (dirigent).
 Marco Borggreve-75x75.jpg)
