Reeks cd’s maakt duidelijk dat orgel volop leeft

Vele mensen verbinden ‘het orgel’ nog teveel met ‘de kerk’ en dit heeft tot resultaat dat de laatste decennia orgelmuziek dreigde in de verdomhoek te geraken. Vele orgels zijn niet goed onderhouden, zwijgen voorgoed en dat niet alleen ik kerken maar ook in concertzalen. Maar er is licht in de tunnel en dat maken onder meer de volgende cd’s duidelijk.

Drie Vlaamse opnames, die we hier bespreken, verrijkten in de loop van 2015/16 het landschap. Brilliant Classics bracht  vijf cd’s uit, de ene al schitterender dan de andere. Elk van de acht cd’s die we hier in groep bespreken, zijn aanraders en niet alleen voor de orgelfanaten.

Twee maal Bart Jacobs en een keer Bart Wuilmus
Bart Jabobs speelt op het Thomas-orgel van de kerk van Hoogstraten. Vroeger werk van Johann Sebastian Bach (1685-1750) geeft hij ten beste en dat is op zich al een verdienste. Te dikwijls krijgen we de beroemde toccata’s en koralen van Bach op cd want ja, men denk daarmee te scoren. Er zijn sprankelende werken bij waarvan je je afvraagt waarom we ze zo zelden te horen krijgen. Is de jonge Bach misschien minder interessant? Ik denk van niet, wel integendeel. De man zat boordevol ideeën en ja, in wat laat Bach zich meer echt gaan, waar is hij meer zichzelf dan in zijn orgelwerken? Bart Jacobs verdient meer dan een pluim op de hoed voor deze bijzondere aanvulling opnames met orgelwerken van Bach. Tien op tien zou ik zeggen en zo’n tien op tien verdient de organist ook met de cd ‘Bachs beste leerlingen’. Deze cd is opgenomen op het Thomas-orgel uit 2013 dat werd geplaatst in de Onze-Lieve-Vrouw & Sint-Leodegarriuskerk in Bornem. Opnieuw een rijk orgel met tal van mogelijkheden dat het wat belabberde orgelpatrimonium in Vlaanderen verrijkt. Er is nog ontzettend veel werk aan de orgelwinkel in ons land, maar zowel in Bornem als Hoogstraten – om het bij deze twee gemeenten te houden – is in elk geval een sterk staaltje orgelwerk afgeleverd. Bart Jacobs laat het aan zijn hart komen en legt zijn ziel ten volle in enkele van de beste werken van Bachs leerlingen waaronder twee van zijn zonen: Wilhelm Friedemann en Carl Philipp Emmanuel.

Bart Wuilmus vinden we terug op het Verschueren-orgel van de abdijkerk van Averbode en op het Moors-orgel van de Begijnhofkerk in Herentals. Wuilmus wisselt composities van barokmeesters af met eigen improvisaties. Wat goed dat er een keer improvisaties vastgelegd worden! Te veel en soms zeer goede improvisaties gaan immers verloren, meteen nadat ze gespeeld zijn. Het enige dat me een klein beetje minder bevalt, zijn sommige registers van het orgel in Averbode. Zwevende orgelregisters komen niet al te toonvast over en daar heb ik het blijvend moeilijk mee. Uiteraard heeft dit niets te maken met de kunde van de organist. Als je naast Buxtehude een improvisatie neerzet, zoals op deze CD klinkt, dan ben je een doorwinterde musicus.

De orgelreeks van Brilliant Classics
In de loop van 2015 legde Brilliant Classics vijf opnames vast met orgelmuziek om duimen en vingers af te likken. De opnames zijn van zeer hoge kwaliteit en overstijgen nog deze van de hierboven besproken cd’s die al zeer behoorlijk zijn.

Baldassare Galuppi (1706-1785) werd niet alleen respectabel oud maar schreef onder meer breed gepaleerde orgelsonates. Heerlijk fris, jeugdig, vrolijk speels en zelfs frivool. Zo klinken die sonates vertolkt op het orgel, gebouwd door Gaetano Callido in 1804 en gerestaureerd in 2011 door Michel Formentelli, in de collegiale kerk San Bartolomeo Apostolo in het Italiaanse Morrovalle. Luca Scandali brengt met deze opname op zijn minst vreugde in de luisteraars hun harten. Zeg daar eens nee tegen? Het lukt niet en dus kan ik met een gerust geweten deze opname ten stelligste aanranden.

Van een andere orde is de cd met orgelmissen van Giovanni Salvatore (ca. 1620-ca.1688). Federico Del Sordo speelt het orgel en dirigent Alberto Turco leidt hem samen met de Nova Schola Gregoriane (mannen) en In Dulci Jubilo (dames) in drie alternerende orgelmissen. Del Sordo zet in met een te weinig gehoorde Toccata Prima del Primo. De daaropvolgende drie missen zijn ontzettend mooi. Gregoriaans van het zuiverste water, zeer harmonisch op elkaar ingestelde zangers, o zo ingetogen – wat horen we veel te weinig gregoriaans ! – en de wijze hoe de componist de alternaties met zang en orgel schreef is vragen om dit alstublieft meer uit te voeren. Beide gregoriaanse mannen- en vrouwenkoren nemen je mee in een rust die onze tijd zo broodnodig heeft. Hemels, het woord past hier perfect.

Manuel Tobadin speelt op het Schnitzer-orgel van de Sint-Michaëlskerk in Zwolle de volledige orgelcomposities van drie Duitse barokcomponisten: Daniel Erich (1649-1712), Georg Wilhelm Dietrich Saxer (geboortedatum onbekend, overleden 1740) en Christoph Wolfgang Druckmüller (1687-1741). Wat een prachtorgel is dat daar in die Zwolse Sint-Michaëlskerk ! Ja, velen mogen er jaloers op zijn en dat het maar een inspiratie is om aan de slag te gaan daar waar het nodig is. De gekende orgelliteratuur van de drie componisten is dan beperkt, dat maakt niet dat de werken minder interessant zouden zijn. Je mag deze cd een opname met grote ontdekkingen noemen die zeer intelligent vertolkt worden door Tobadin.

Franz Tunder (1614-1667) schreef meer dan zijn latere opvolgers wiens orgelwerken je hoort op de hiervoor besproken cd. Massaal veel? Neen, op een dubbel-cd is alle orgelliteratuur van hem verzameld. Emanuele Cardi speelt op het Ghilardi orgel (1996) in de Chiesa di Sancta Maria della Speranze in het Italiaanse Battipaglia. Op de eerste cd krijg je voornamelijk koralen en een preludium, op de tweede cd eveneens een preludium en de orgelcyclus Jezus Christus, Unser Heiland. Tunder past als weinigen in de Noord Duitse orgelschool. Opnieuw is deze cd die Brilliant Classics uitbracht een aanwinst eerste klas.

Kerken hadden en hebben orgels, maar ook stonden (en hier en daar staan) er orgels in de paleizen van heel wat Europese vorsten. Fransesco Cera speelt op een orgelpositief uit de Napolitaanse School, 1772. Voornamelijk renaissance en vroege barokke orgelwerken van Italinaanse en Duitse hofcomponisten vertolkt de virtuoze organist. Je zou graag terug keren in de tijd en niet als gewone burger maar als paleisbewoner om al die werken in hun tijd en plaats, in de juiste omgevingssfeer met al het positieve en negatieve eraan verbonden, te beluisteren. Alleen weet ik nog niet goed wat te kiezen: de Italiaanse of Duitse hoven? Beide best en dan reis ik, per koets, wel over en weer. Zo was het toen ook. Reis je mee?

CD info
****  Bart Jacobs: Vroege werken Johann Sebastian Bach: uitgave Mixtuur, Mix 02
****  Bart Jacobs: Bachs beste leerlingen: uitgave Animato, AMP 11318
***    Bart Wuilmus: Orgels Herentals en Averbode, uitgave: RMJ 1 501
*****Brilliant Classics (Groepsbeoordeling): Galuppi Organ Sonatas, 95140 – Salvatore Alternatim Masses, 95146 – Erich, Saxer, Druckenmüller, 95284 – Tunder Complete Organ Music, 94901 – The Organ And European Courts,95240