Het Klarafestival pakte dit jaar uit met een ware operaperformance. Sun & Sea, een Litouwse productie die op de Biënnale van Venetië al een Gouden Leeuw wist te bemachtigen, was een onverwachte parel. Minimalistische klankloops, zangers die in een mantra-achtige stijl hun beslommeringen bezongen op het strand, Sun & Sea had het allemaal. Rugilė Barzdžiukaitė, Vaiva Grainytė en Lina Lapelytė – de makers van deze fascinerende opera –, zochten de grenzen tussen realiteit en fictie op in Théâtre Les Tanneurs.
Oneindige klankloops
Een klankloop, ook wel te vertalen naar een klanklus, is een herhaald patroon van tonen. Deze volgen elkaar steeds op, kort en krachtig, waardoor er een soort oneindige klankenketting ontstaan. Vaak is dit ook gecomponeerd voor een krachtig, digitaal instrument, zoals een elektrische orgel (bijvoorbeeld). Een belangrijke grondlegger van deze looptechniek is de Amerikaanse minimalistische componist Steve Reich (°1936). De invloed van zijn minimalistische phase shifting-techniek (een herhaald klankidee dat steeds gradueel terugkomt en verdwijnt) en tape loops zijn duidelijk hoorbaar in de compositie van Sun & Sea. Minimalistische muziek, een stroming die ontstond in de jaren ’60, is een stijl die bestaat uit pulses, vaste drones en herhaalde patronen. Het oneindige van de muzikale lus staat hier centraal. De klankervaring van zo’n composities zijn ook ongeëvenaard in zijn oneindigheid. Hier is het de ervaring en de klank die hand in hand gaan, het lichamelijk gevoel dat ontstaat bij het beluisteren van de muzikale herhaling. Bij Sun & Sea drenkt de gehele compositie de luisteraar in een oneindige lus van gedachten op het strand.
Foto's Sun & Sea | (c) Frank Emmers
Minimalism on the beach
Er was absoluut niets conventioneels aan deze uitvoering – en dit als positieve noot. In een wereld waar een recensent in zijn of haar carrière nog verscheidene Rigoletto’s en Le Nozze’s gaat mogen aanschouwen is een spektakel als Sun & Sea een aangename frisse (zee)bries. De ruimte in Théâtre Les Tanneurs was een interessante keuze: een diepe kuil waarin het publiek naar beneden kon kijken op het spektakel. Er was geen begin of eindpunt, alleen maar een doorlopende keten van korte zangstukjes gezongen door een of andere individu op het strand. De toeschouwer kon ook naar lieve lust rondlopen. In plaats van het spektakel vanuit een vaste stoel te ervaren kon het publiek nu vanuit elke hoek, als een soort buitenaardse bezoeker, neerkijken op het strand. Het idee van een documentaire, het kijken naar iets dat zich in de ruimte en de realiteit aan het plaatsvinden is, was wel zeer duidelijk.
De minimalistische muziek, en de eerder vernoemde korte, mantra-achtige zangstukken, hadden iets weg van een muzikale bijenkorf – een soort hivemind (waarbij niemand een individu is, maar een deel van het totaalbeeld). Door hoe het toneel was opgesteld was het ook niet moeilijk om het als een klank van het geheel te zien, want je moest de desbetreffende zanger gaan spotten (als je het echt wilde weten als luisteraar). Dit droeg alleen maar sterk bij aan het luseffect dat deze minimalistische muziek met zich meebracht. De tekst bestond uit alledaagse beslommeringen: “O the sea never had so much color!”, “what’s wrong with people – they come here with their dogs” en “Two weeks ago, my husband took me diving in Australia”. Heerlijk banaal om op terug te kijken. De zang was net als de muziek: herhaald, meestal monotoon met hier en daar een sprekende sprong of lijn – alles om de lus te bewaren. Ik kan dit werk dus ook niet per individu bespreken, maar alleen als geheel – en zo zou het ook ervaren moeten worden.
Sun & Sea was als een aangename droom. De realiteit dat je naar een opera aan het kijken was glipte weg in ruil voor de tijdscapsule die zich afspeelde op het artificiële strand. De klanken, van zowel de vocalisten als de muzikale begeleiding, creëerden een oneindige muzikale illusie. Een opera als deze bespreken is geen alledaagse uitdaging, het is eerder een ervaring dan een analyse. Alles is een geheel van klank en ervaring. Als recensent kan ik alleen nog maar toevoegen dat, moest er terug de kans zijn om nogmaals in deze oneindige klankcapsule op het strand te stappen, ik het zeker zal doen!
WAT: Sun & Sea, Klarafestival
WIE: Rugilė Barzdžiukaitė, Vaiva Grainytė en Lina Lapelytė, coproductie van Klarafestival en Théâtre Les Tanneurs.
WANNEER: 25 maart 2022
FOTO’S: © Frank Emmers
