Tijdens het Opera Forward Festival werd in Amsterdam de wereldpremière van de vierde opera van de Finse componiste Kaija Saariaaho uitgevoerd. Haar intieme en ontroerende kamermuziek leverde een introspectieve avond op met etherische klanken.
Bijna zoals je je kunt voorstellen, hoe de Finse natuur lange tijd op het geïsoleerde, vroege leven van Saariaho zelf moet hebben ingewerkt. Er was dan ook een overdaad aan poëtische natuurbeelden, die in tekst en muziek tot uiting kwam.
Ook in deze opera werkte Saariaho weer nauw samen met regisseur Peter Sellars, met wie ze terug ging naar het Japanse Nôh-theater en de vroege invloed daarvan op het modernisme in muziek en literatuur. Saariaho heeft veel affiniteit met Engelstalige literatuur. Zo vormde de poëzie van Ezra Pound de basis voor haar project.
Opera Forward
Het Opera Forward Festival wil nieuwe stemmen en nieuwe visies op opera presenteren. Tien dagen lang staat het Amsterdamse muziektheater bol van de activiteiten. Er zijn seminars over film, theater, filosofie, muziek en cultuur. Een scala aan nieuwe composities, van zowel gerenommeerde musici als jonge componisten en theatermakers, ziet deze dagen het levenslicht. Kaija Saariaho is tijdens het festival aanwezig in Amsterdam en sprak daar over de kunst van het componeren.
Ontmoeting
Grenservaringen tussen leven en dood, tussen zichtbare en onzichtbare werelden, vormen de kern van de opera van Saariaho. Klanken worden bij haar tot levende beweging in dans en muziek. Het lijkt of er geen tijd en geen plaats bestaan. Hemelse geesten en aardse stervelingen ontmoeten elkaar op een grensvlak, dat door Saariaho uiterst kleurrijk is verklankt. Haar lange, transparante muzikale lijnen, die vaak op eenzelfde manier beginnen en eindigen, werken erg meditatief. Saariaho weet met haar muziek te ontroeren, het publiek was laaiend enthousiast na afloop.
Twee verhalen
De twee verhalen, Always Strong en Feather Mantle, zijn eigenlijk kleine tragedies. In Always Strong overheerst het duister, waarin de geest van een gestorven jongeman centraal staat. In Feather Mantle overheerst het licht, met een engel in de hoofdrol. Philip Jaroussky bewoont in beide verhalen de wereld van het hiernamaals. Zijn engelachtige stemgeluid wordt hier en daar door akoestische bewerkingen verruimd tot een klankwolk, maar blijft toch die serene uitstraling houden, die we van hem gewend zijn. Hij is zowel de Geest van Tsunemasa in Always Strong als De Engel in het verhaal van Feather Mantle. Saariaho componeerde speciaal met zijn stem in haar oren voor Jaroussky. Davone Tines, als tegenspeler in beide verhalen, vertegenwoordigt de aardse component. Hij imponeerde met zijn diepe stem en gloedvolle vertolking.
Kleine bezetting
Voor haar uitvoering koos Saariaho een strijkkwartet, percussie, fluit en een kantele. De klank van instrumenten en stemmen versmelten door elektronische bewerkingen. Dit levert allerlei ruimtelijke luisterervaringen op. Het Dudok Kwartet en het Vocaal Ensemble van het Nederlands Kamerkoor waren dicht bij het publiek opgesteld, wat de intimiteit van hun spel en zang vergrootte. Zij waren uiterst dienstbaar aan de voorstelling en bescheiden aanwezig in hun eenvoudige, grijze kostuums. Hiermee heeft de kostuumontwerper willen aansluiten bij de eenvoud die essentieel is bij het Nôh-theater.
De muzikale prestaties van zangers en kwartet waren fantastisch, chapeau! Ze lieten verfijnd precisiespel horen onder de strakke, maar ontspannen leiding van André de Ridder, die met zijn elegante, golvende directielijnen geknipt leek voor de muziek van Saariaho. Hij voerde de musici effectief langs de afgronden van lastige harmonieën en ritmes.
Danskunst en decor
Nora Kimball- Mentzos danste soepel en gracieus tussen die twee werelden in. Haar bewegingen droegen, net als alle andere facetten in deze kameropera’s, bij aan de etherische ervaringen die muziek en tekst van Saariaho oproepen. De belichting was schitterend en vergrootte telkens een enkel aspect uit, waardoor de sfeer van intimiteit werd versterkt. Het doek tussen beide realiteiten, de zichtbare en de onzichtbare werelden, toonde werk van Julie Mehretu. Vormen verschenen en verdwenen via haar doek, een mooie symboliek.
Het is bijzonder dat in deze drukke en hectische tijd, die vaak om veel actie en prikkels vraagt, dit soort verstilde producties volle zalen weet te trekken. Het publiek was super enthousiast.