5 maart 2016 stond de wereld van de muziek even stil… Dat besef drong mij pas een dag later door. Toen een van de allergrootste dirigenten uit de geschiedenis heenging, was ik op een uitvoering van de Johannes Passion van Johann Sebastian Bach… “Ruht wohl…”
Begin de jaren 1980 leerde ik Nikolaus Harnoncourt zeer bewust kennen dankzij BRT3 (nu Klara) waar hij regelmatig aan bod kwam met onder meer zijn opvallende Mozartinterpretaties. Voor mij was hij dé dirigent die eindelijk Mozart ten volle begreep. Meteen sloot ik me aan bij het alsmaar groeiende aantal fans.
Nikolaus Harnoncourt, zijn volle naam luidde Johann Nicolaus Graf de la Fontaine und d’Harnoncourt-Unverzagt, was van adellijke komaf. Hij verwierf wereldfaam als een van de pioniers van de ‘historische muziekpraktijk’. Zijn muzikale loopbaan begon hij als cellist bij de Wiener Symphoniker en zowat gelijktijdig richtte hij het beroemde ensemble Concentus Musicus Wien op (1953) met zijn toenmalige echtgenote Alice Hoffeiner die violiste was. Harnoncourt zou naam en faam verwerven met precies zijn ensemble dat zich specialiseerde in de authentieke uitvoeringspraktijk. Hierin stond hij niet alleen en hij werkte jaren samen met onder meer Gustav Leonhardt (1928-2012).
Samen met hem nam hij voor Teldec alle Bachcantates op tussen 1971 en 1990. Het waren en zijn nog steeds referentie-opnames waar bekende namen aan meewerkten, maar waar ook jonge talenten kansen kregen en zo ontdekt werden op de internationale muziekscène. Niet alleen Bach, Mozart, Händel en andere meesters van voor de romantiek lagen hem bijzonder nauw aan het hart. Zo zou je hem een supporter mogen noemen hebben van Johann Strauss Jr. Denk maar even aan zijn legendarische opname en uitvoeringen van Die Fledermaus. De zijsprongen naar het lichtere genre ontspanden hem blijkbaar en gaven hem soms het extra vuur om fenomenale opnames en concerten te leiden met de werken van Van Beethoven, Schubert, Haydn en noem maar op.
Alle grote concertzalen wereldwijd verwelkomden hem, was het nu als dirigent van zijn eigen ensemble of van grote symfonische orkesten. In 1975 werd hij dirigent van het Concertgebouworkest Amsterdam. Misschien waren dit wel de topjaren van het werken met groot orkest op hedendaagse instrumenten. Hij slaagde erin, meer dan wie ook, om met dat orkest, koren en solisten op onvergetelijke wijze de Bach passies uit te voeren en de drie Da Ponte opera’s.
Allerbeste Nikolaus Harnoncourt, u leerde mij Mozart tot in het diepste van zijn vezels écht kennen.
U laat de wereld een schat aan de mooiste muziek na. Oneindige dankbaarheid !
Verder was hij talloze keren gastdirigent in de grote operahuizen: in eigen stad bij de Wiener Staatsoper (en ook bij de Wiener Philharmoniker), bij de Scala te Milaan en het Opernhaus Zürich.
Wereldwijd ontving hij tal van bekroningen en medailles maar de roem deed hem niet ‘naast de schoenen lopen’. Hij dirigeerde voor ‘Jan en alleman’ met steeds diezelfde boodschap: de muziek in zijn puurste ontstaansvorm dienen en naar het publiek brengen. Dat deed hij niet alleen in slipjas, maar soms ook in gekke kleren voor een publiek dat totaal niet met de klassieke muziek vertrouwd was. Hij deed het allemaal.
Zelf heb ik hem slechts één keer live zien en horen dirigeren, halfweg de jaren 1990 waar hij in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel de Wiener Philharmoniker in een volledig Mozartprogramma leidde. Ja, zo moest het, Mozart. Weinigen konden het en kunnen het zo. Voor Harnoncourt ging het allemaal als vanzelf, de muziek had voor hem geen geheimen. Hij openbaarde ze allemaal.
We zouden nog zeer veel over de verwezenlijkingen van Nikolaus Harnoncourt kunnen schrijven, maar laten we met een dankwoord hem eren met het allerlaatste dat zijn geliefde Wolfgang Amadeus Mozart op papier neerschreef…
