Opera Ballet Vlaanderen zet het nieuwe operaseizoen in met de eerste operaproductie die theaterregisseur Milo Rau op zijn actief heeft. Een ambitieus project want La Clemenza di Tito is als opera seria een absoluut meesterwerk, de bekroning van het genre in het oeuvre van Mozart.
Kunst is macht
De nieuwsgierigheid was groot want Milo Rau wordt gedefinieerd als een “veelbesproken theatermaker, cineast en socioloog” (perstekst OBV) en met open geest trokken we naar de opera. Het decor heeft twee zijden: een soort kunstenaarsgalerij en een triest en duister vluchtelingenkamp. Milo Rau noemt het in zijn eigen toelichting “de glamoureuze hipsterwereld van een kunstgalerij” tegenover “mensen die op straat moeten slapen”. Die mensen die op straat moeten slapen, horen bij het theatermanifest van Milo Rau, want hij wil “komaf maken met de artistieke burgerlijkheid” van de opera. Laat nu het volk van Rome ook niet zo keizergezind zijn in de opera van Mozart als Tito na een grote veldslag terug komt maar de plot van Mozarts La Clemenza di Tito bevolken met vluchtelingen uit zowat alle probleemgebieden van de wereld (want dat blijkt dan verder in de voorstelling) is toch wel een verregaande Hineininterpretierung.
Tito is dus bij Milo Rau ook geen keizer maar een kladschilder. Vandaar de hierboven aangehaalde slogan die zowat driekwart van de voorstelling de achterwand van het decor vormt. Als personage komt hij nochtans nauwelijks uit de verf. Hij is een speelbal van zijn omgeving, die hem de kleren afrukt, terug aankleedt, de verfkwast in zijn handen duwt, maar van de aristocratische heerser, die uiteindelijk zijn vergevingsgezindheid boven zijn heerschappij en zijn macht stelt, blijft nauwelijks een spoor over. Milo Rau maakt van hem als zelf-benoemd kunstenaar wat hij er wil van maken. Wat Mozart gecomponeerd heeft, hoeft in onze theaterwereld niet meer te gelden.
De boodschap van Milo Rau – hoe sociaal bewogen die in de realiteit ook mag zijn – is belangrijker dan de opera van Mozart die in 1791 in Praag in première ging als gelegenheidswerk om de kroning van Leopold II tot koning van Bohemen te vieren. Zou het manifest dat Milo Rau terecht op de scène wil tonen, niet veel beter gediend zijn met een eigen creatie zonder misbruik te maken van de bestaande en meesterlijk gecomponeerde opera van Mozart?!
Verbrokkeld verhaal
Aangezien Milo Rau zich de opera van Mozart toe-eigent voor zijn eigen boodschap, laat hij ook de compositie anders verlopen dan in het origineel. Zo laat hij de voorstelling beginnen met het slot. Waarom? De mensen van het orkest wisten het zelf niet….De feestelijke ouverture volgt pas daarna. Ook wordt de opera herhaaldelijk onderbroken door eigen verhalen van nu eens een potsierlijke Antwerpenaar – die dan het hart uitgerukt wordt….!! -(verder in de voorstelling komt dan de “grap” dat het maar een siliconenhart was). Het tweede bedrijf krijgt een lange proloog door een elegante dame uit Aleppo die haar verhaal doet, in haar weliswaar kleurrijke taal en op poëtische tekst. Mooi, maar wat komt het in deze opera doen?
Terwijl de operahuizen zo hun best doen om de teksten te projecteren, worden hier bij de teksten van de laatste prachtige aria’s van het stuk (Tito: Se all’impero, Vitellia: Non più di fiori) anekdotische gegevens over de figuranten die Milo Rau in zijn stuk een plaats geeft, geprojecteerd. Daarmee worden noch de zangers noch de opera gediend. Bovendien maakt het van het toch wel rechtlijnige verhaal een verwarrend geheel, waarbij de essentiële relatie tussen de personages verloren gaat.
Milo Rau vindt dat hij dat recht heeft: “mijn Clemenza strookt allesbehalve met de operatraditie zoals we ze kennen…/…Door de opera-utopie te doorprikken en Mozarts werk te demonteren, ervaren vele operakenners en -critici mijn La clemenza di Tito als destructief. De samenkomst van verschillende facetten, de parallelliteit van muziek en handeling en het spanningsveld dat ontstaat wanneer je oude werken op een nieuwe manier brengt, intrigeren me.”
De muziek blijft mooi…
In deze productie moeten de zangers echt wel extra hun best doen om hun personage niet te doen verzinken in de warboel van het geheel….De mooie slanke tenor van Jeremy Ovenden overtuigt, al mankeert zijn présence de autoriteit en de vergevingsgezindheid van Tito. Ook de vocale prestaties van Anna Goryachova (Sesto), Anna Malesza-Kutny (Vitellia) zijn bewonderenswaardig. Maria Warenberg bevestigt als Annio de positieve indruk die ze maakte tijdens de KEZ van dit jaar en Sarah Yang kan op sommige momenten door haar ontroerend zingen als Servilia haar zotte kostuum met winterse wollen muts doen vergeten….Alejo Pérez laat het klein bezet orkest genuanceerd en met soepele klank spelen. De obligate klarinet-passages klinken wondermooi en de recitatieven zijn met de juiste expressiviteit gedoseerd.
Mozarts La clemenza di Tito geeft in een met vier hoofdpersonages bevolkte opera op prangende en sobere manier weer, hoe machtswellust en liefde tragisch verstrengeld zijn. Milo Rau maakt er chaos van.
WAT: Wolfgang Amadeus Mozart, La Clemenza di Tito
WIE: Milo Rau [regie], Alejo Pérez [dirigent]
Met : Jeremy Ovenden, Anna Malesza-Kutny, Anna Goryachova, Maria Warenberg, Sarah Yang, e.a.
WAAR : Opera Ballet Vlaanderen, Antwerpen
WANNEER : zondag 10-9-2023 (première)
Nog voorstellingen Antwerpen tot 21 september
Gent : 1 tot 8 oktober
