Miniaturen die handgeschreven boeken verluchten, ze spreken altijd weer tot de verbeelding. Hoe deed men het? Waar haalde men het geduld en de moed vandaan, gezeten bij kaarslicht in kille gebouwen, om met de pluim in de hand letters en omrandingen van boeken te versieren? Vandaag de dag maakt met facsimile’s, opnieuw volledig met de hand, onder meer zo met muziekboeken…
Wie ooit al de Frankfurter Buchmesse bezocht, zag mogelijk de strenger bewaakte afdeling met antiquariaat. Zeer waardevolle en soms unieke boeken, al dan niet nog met de hand geschreven, zijn er dan te bezichtigen. In de nabijheid van die afdeling staan uitgevers van kunstboeken aller aard waaronder jaarlijks weer uitgevers en makers, meestal Zwitsters, Italianen en Spanjaarden, van facsimile’s van middeleeuwse boeken. Men probeert zo getrouw mogelijk met een uiterste precisie kopijen te maken van die soms nog enige originele exemplaren die onder de grootste zorg in een of ander museum of bibliotheek of instituut bewaard liggen, ver weg van elke bezoeker, licht, wisselende temperaturen en dergelijke.
De facsimile’s worden opnieuw op zuiver perkament gemaakt, met de hand gebonden en zo ook geschreven en verlucht. Een werkje van geduld, meer geduld nog dan toen want de kopij moet getrouw zijn en zo wordt elke pagina minuscuul en zeer regelmatig met het origineel vergeleken. Geen afwijking wordt geduld, niet in tekst en lettervorm, noch in het kleurenpalet van de miniaturen. Zilver- en goudverf worden net als toen opnieuw gebruikt net als de toenmalige kleurstoffen om hemels blauw, het keelrood en andere kleuren te krijgen. Ik kan er uren naar kijken en van genieten. Nog wat gregoriaans of polyfonie als achtergrondmuziek en de dag kan niet meer stuk.
Een persexemplaar? Dat niet maar wel…
Zo een boek heb ik niet in huis. Het kost al snel enkele duizenden euro’s wat begrijpelijk is. Toch stond ik daar maar te kijken en voorzichtig te bladeren in zo een Duits exemplaar. Het was een met miniaturen die zeer dicht schenen aan te leunen bij de Vlaamse Primitieven. De standverantwoordelijke sprak me aan: “Dit interesseert u mijnheer”? – “Ja natuurlijk, maar ik kan me zoiets niet veroorloven. Heeft u ook zo’n boeken over muziek? Codexen of zo?” En zie, de man toont me een afdruk van, jawel, een codex. “So etwas meinen Sie?” Ik begin bijna letterlijk te zweven, jaaaa, zoiets. Wat is dit rijk aan versieringen en zo mooi, het lijkt wel Vlaams werk. De man bevestigt me dat men vermoedt dat dit Duitse boek, de Codex Gisle, op zijn minst qua versiering zeer sterk Vlaams beïnvloed moet zijn. Het is ook gemaakt in een tijd dat zeer veel Vlamingen naar het oosten trokken, denk maar aan de streek in Duitsland die men nu nog Flämen noemt en waar je met wat zoekwerk Vlaamse toponiemen vindt. Het kan dus best. De verkoper kent de (kunst)geschiedenis, mooi !
Hij toont me een presentatiemap van die prachtige codex die rond het jaar 1300 moet gemaakt zijn. Tja, een ISBN nummer, het jaar van uitgave en dergelijke info gaf men toen nog niet mee en zo is het soms wat gissen naar de precieze datum van het ontstaan van zo’n kunstwerk, want dat is het. “Haben Sie vielleicht Presseinformation? Für unsere Leserinnen und Leser ist dieses Buch ja sehr interessant.”
Het boek, zo zegt men mij, kan niet bezorgd worden als persexemplaar, nogal logisch, het kost de prijs van een kleine auto. Maar wat zegt men mij wel toe? En wat belandt er wel degelijk enkele weken later in de brievenbus van Klassiek Centraal? De op zich al waardevolle facsimilemap… Enkele luxefoto afdrukken van een paar pagina’s uit de codex – je zou ze zo kunnen inkaderen – en een musicologisch historische studie met veel vergelijkend materiaal en duiding over deze beroemde ‘Der Codex Gisle, das goldene Graduale der Gisela von Kerssenbrock’ en andere werken uit dezelfde tijd. Zeer leerrijk, het is geen roman om even te lezen en tranen weg te vegen al kan ontroering die tranen opwekt wel je deel zijn, zo pakkend mooi is het geheel.
Haal even je beste Duits naar boven en surft naar de link van de uitgever Quaternio waar je ook een luisterfragment krijgt, wat meer inzage in het boek en vooral een zeer degelijke uiteenzetting over Der Codex Gisle. Verrijk uw kennis en wie weet, wil en kan je een van de 480 exemplaren kopen. Te duur? Dan is de facsimilemap een sterke aanrader.
- WAT: Handgemaakte facsimile ‘Der Codex Gisle, das goldene Graduale der Gisela von Kerssenbrock’ (beperkte oplage van 480 exemplaren) en gedrukte facsimilemap met begeleidend boek
- UITGAVE: Quaternio Verlag Luzern, gespecialiseerde uitgeverij van origineel getrouwen facsimile’s
- FOTO’S: © Quaternio Verlag Luzern
