Niets blijft onveranderd, maar deze wereldwijde coronapandemie, een ongerijmde catastrofe, had niemand -een paar wetenschappers uitgezonderd- kunnen bevroeden. Een grimmige realiteit met verstrekkende tentakels. Covid is een plaag die overal doordringt en een kettingreactie teweeg brengt.
Het is niet alleen aan agressor op onze gezondheid maar pakt ook de economie, horeca, cultuur… in een wurgende greep. Voorstellingen, concerten, opera’s werden door de lockdown aan flarden geschoten, zijn geïmplodeerd. De gehele cultuursector ligt plat. Op bevel van hogerhand blijven we allemaal in ons kot, ons toevluchtsoord waar we wachten tot veiliger tijden aanbreken.
Het leven van Dirk Brossé is gekenmerkt door een intense verwevenheid met muziek. Als dirigent, mentor en componist leidt hij een bestaan vol vaart, kleur en dynamiek. Werken in eigen land en een parallel universum over de grote plas. Het repeterend thema in zijn leven zijn de talrijke vluchten naar Philadelphia, waar hij dirigent in residence is. Hij mag trots zijn op de vele successen die hij in zijn leven heeft gerealiseerd. Toch pakt hij niet uit met de zelfvoldane balans van een gearriveerde burger/kunstenaar.
Als zoon van een begrafenisondernemer weet hij maar al te goed dat onze levensdraad heel fragiel is. Deze coronacrisis, een keiharde wake-up call, steekt ook bij hem serieuze spaken in de wielen. Na zovele weken groeit de hunker en honger naar het publiek elke dag. Dit gesprek met Dirk Brossé is een ode aan de nabijheid, voortschrijdend inzicht en perspectief delen. In de waterval van coronanieuws een positieve vibe.
-We leven in een nieuwe realiteit. Er zijn geen precedenten. Dit virus verstoort de dromen en plannen voor de toekomst van velen, ook van u?
Uiteraard, op twee manieren. Enerzijds is er Dirk Brossé de dirigent, anderzijds Dirk Brossé de componist. Voor Dirk Brossé de dirigent is het, net zoals voor alle uitvoerders in België en wereldwijd, een catastrofe op korte termijn. Alles is geannuleerd. Als je op lange termijn kijkt, denk ik dat alles zich geleidelijk aan zal herstellen. Misschien op een aangepaste manier, maar we gaan weer aan de slag kunnen en musiceren voor een levend publiek.
-Houdt deze hele toestand uw zintuigen op scherp?
Alert blijven is een levensattitude. Door het feit dat alle activiteit als dirigent is weggevallen heb ik ineens zeeën van tijd.
-Hoe vult u die zeeën van tijd?
Dank zij de coronacrisis heb ik heel veel kunnen componeren. Er zijn geen repetities. Ik word niet gestoord en kan in alle rust en concentratie componeren. Mijn bioritme is fantastisch. Het resultaat is verbluffend.
-Het indelen van de tijd staat centraal in uw leven zowel bij het componeren als dirigeren én om uw drukke agenda overzichtelijk te houden. Voelt u zich niet verloren?
Helemaal niet. De lockdown mag wel niet té lang meer duren. Als je sommige media gelooft zou alles pas in september 2021 weer naar de normaliteit neigen. Voor heel wat mensen zou dat zeer pijnlijk zijn. Ik probeer mij aan te passen aan de situatie. De homo sapiens is een zeer sterk en veerkrachtig beestje. We hebben in de geschiedenis al voor hetere vuren gestaan. We gaan hier met zijn allen doorheen komen, maar het zal geduld vergen.
-Dirigeren is anticiperen, vooruitdenken om tempo, dynamiek en frasering vorm te geven. Die skills helpen om deze ongekende tijden te overbruggen?
Flexibel in het leven staan, sowieso. 
-Door uw levenservaring is er een zekere bezadigdheid. Jonge mensen zijn ongeduldiger. Snakken naar actie, beleving.
Met de regelmaat van een klok word ik door jonge mensen gebeld die mij om advies vragen. De raad die ik aan jonge mensen meegeef is: investeer in uzelf: lees, studeer, mediteer, luister naar de stilte. Dat is ook iets dat ik als positief ervaar in deze coronacrisis, dat niets nog moet en dan kom je ook jezelf tegen. Ik voel bij vele mensen rondom mij dat dit eigenlijk een periode is van meditatie, introspectie en analyseren wat nu echt belangrijk is.
-De meeste mensen beseffen nu stilaan de emotionele intensiteit van tijd.
Precies. Je gaat dingen anders ervaren, intenser luisteren. Het is bedroevend te moeten zeggen dat we de coronacrisis nodig hebben gehad om tot inzicht te komen. Er zijn allerlei facetten die we door ons hectische levensritme onderdrukken, we worden geleefd. Eigenlijk zijn we een soort moderne slaven geworden van deze maatschappij.
-Nu er geen tijds- en prestatiedruk meer is heeft u de discipline en ruimte om te componeren.
Daar ben ik blij om. Leonard Bernstein heeft ooit gezegd: “Een componist heeft twee dingen nodig: één tijdtekort en twee een deadline.” Dat is natuurlijk wel waar, maar ik merk dat de muziek die ik nu schrijf veel dieper gaat, tot op de bodem. Als een stuk klaar is, begin ik er opnieuw aan en bekijk het van alle kanten vooraleer ik het de wereld instuur.
-De teneur van die nieuwe composities is dat tristesse of het tegenovergestelde?
Het laatste, met heel veel positieve energie. Ik voel mij ook helemaal niet down of triestig, ben gelukkiger dan ooit. Ik luister naar mijn bioritme, de geluiden van de natuur.
-Operahuizen, theater- en concertzalen, paleizen van troost, verrukking en plezier blijven akelig leeg. Dat zou eventueel aanslepen tot medio 2021 opperde u daarstraks. Kan het publiek zo lang diepmenselijke, emotionele kunst missen?
Ik kan daar moeilijk een sluitend antwoord op geven. Mensen gaan inderdaad altijd op zoek naar kunstbeleving. We zijn zoekende.
-Er is wel een overvloed van gestreamde concerten, maar dat is niet hetzelfde als een concert lijfelijk meemaken en de vibraties van de muziek voelen.
Dat is inderdaad compleet iets anders. Ik vind al die streamingtoestanden positief om contact te blijven houden met het publiek, maar verder dan contact te houden met de klanten gaat dat niet. Het is zeer stereotype, vrij doods, het is een momentopname. Niets gaat boven de inspirerende stem van een acteur of zanger te horen, de spanningsbogen van een concert te voelen. Daar kan niets aan tippen. Goed dat die moderne technieken bestaan om muziek tot in de huiskamer te brengen. Ook, die markt wordt overspoeld. Maar we mogen ons daar niet op blindstaren. Hoeveel liefhebbers zouden er dagelijks of wekelijks enkele uren voor hun computerscherm zitten om naar een streamingconcert te kijken? Ik sta er een beetje twijfelachtig tegenover, maar in deze situatie is het is goed dat het gebeurt.
-Het is een soort van alternatief bieden.
Een zekere overlevingsstrategie, maar we moeten ook opletten dat die streaming op zijn beurt de nieuwe norm gaat worden.
-Proactief denken is nu meer dan ooit aan de orde. Negativisme en angst voeden zichzelf. Er moet een tegenbeweging zijn.
Absoluut. Ik denk dat we allemaal hunkeren naar het moment dat de concertzalen weer zullen opengaan. Je merkt dat mensen nieuwe zaken aan het exploreren zijn. Er zijn een aantal instituten die noodgedwongen weer zullen teruggrijpen naar de oude manieren om muziek naar het publiek te brengen: de concertzaal. De muzikanten worden, een beetje oneerbiedig gezegd, in een schoendoos geplaatst en het publiek komt er naartoe. Dat is een heel oud, eigenlijk een 18de eeuws concept.
-Het aantal besmettingen evolueert gunstig. Als er controle is, is er een uitweg.
Natuurlijk. Hoe precies, weet ik niet. Men is op zoek naar nieuwe momenten, nieuwe plekken, nieuwe veneus om in de toekomst naar muziek te luisteren. Wie zegt dat we aangewezen blijven op de concertzalen? Er zijn andere plekken om live muziek te maken.
-Zoals?
Het is moeilijk te voorspellen. Maar ikzelf ben de oefening aan het doen welke alternatieve ruimtes zich daartoe lenen. Ik begin dan al met de natuur en andere ruimtes, al dan niet overdekt, die eventueel kunnen dienen als decorum om muziek te spelen en van muziek te genieten. Ik spreek dan natuurlijk niet over een symfonie van Mozart of Beethoven omdat die, om er optimaal van te genieten, onderworpen zijn aan de wetten van de akoestiek.
-Kleinere ensembles lenen zich daar wel toe?
Ik denk daarbij aan het open muziekinstrumentenmuseum in Limburg, het Klankenbos, waar je allerlei sonore ervaringen kunt opdoen. Er zijn fenomenen die kunnen dienen als klankkast. Dat brengt mij eigenlijk dicht bij John Cage en zijn unieke compositie 4’33” uit 1952. De musici doen niets anders dan aanwezig zijn gedurende de door de titel aangegeven tijdsduur. De inhoud van de compositie is niet 4 minuten en 33 seconden stilte, zoals vaak wordt aangenomen, maar eerder de omgevingsgeluiden die het publiek tijdens de uitvoering hoort. De meest universele definitie van muziek is een klankstructuur binnen een tijdstructuur. Dat betekent als je zelf bepaalt wanneer die tijdstructuur begint en eindigt en je luistert naar de klank die daarbinnen wordt gegenereerd -al dan niet door muzikanten-, maar dat kan ook door natuurelementen zijn, dan heb je een kunstwerk. Als je naar de natuur kijkt en je neemt een virtueel kader van de omvang van een schilderij heb je ook een virtueel kunstwerk. Dat is natuurlijk heel conceptueel maar daar zit heel veel meer in.
-Letterlijk ‘toekomstmuziek’?
Ja, in die gedachte zit veel exploratieruimte. Ik ben in elk geval dat gebied aan het verkennen.
-Uw collega, dirigent Jan Caeyers noemde in een uitzending van De Afspraak op televisie de cultuursector een broos ecosysteem.
Dat is correct en is altijd zo geweest. Nu worden er wel met de neus op geduwd. Ik lees her en der mogelijke manieren om met oplossingen te komen. Hoe dat moet? Ik weet nu ook niet of het de bedoeling is om iedereen, zoals in Oostenrijk, een loon uit te betalen om artiest te zijn. Ik ben heel voorzichtig geworden in mijn denken over het broze ecosysteem. Hoe kun je dat naar best vermogen kanaliseren? We krijgen in de muziekwereld allemaal min of meer dezelfde opleiding. De ene komt via een auditie terecht in een orkest en is dan verzekerd van zijn job en een inkomen. Als hij het zeer goed doet wordt het contract verlengd en als hij echt formidabel is kan hij tot zijn 65ste blijven spelen. Dan zit je in een veilige omgeving. Maar een andere, even getalenteerde musicus, heeft pech gehad en die auditie niet gewonnen en komt terecht op de freelance markt. Ja, hoe ga je daarmee om? Moet je die ook een statuut geven, een loon, belastingvoordelen? Ik weet het niet. Maar in ieder geval, de coronatoestanden hebben ertoe geleid dat het hele ecosysteem van de muziekscène in vraag wordt gesteld. Ik stel mij volgende vragen: of we niet moeten beginnen bij de basis, namelijk bij de muziekopleiding. Leiden we niet teveel mensen op? Muziek is van iedereen en iedereen heeft het recht om muziek te spelen: solo, in duo, kwartet of whatever. Verder vraag ik mij af of we in een kleine leefgemeenschap zoals Vlaanderen wel vier professionele muziekopleidingen moeten hebben?
-De zomer van 2020 wordt er geen zoals alle andere: geen concerten, geen festivals. Maar ook de invulling van het nieuwe seizoen blijft vrij onzeker. Gaan de muzikanten en zangers binnenkort met een hernieuwde passie en gedrevenheid musiceren?
Daar ben ik zeker van. We zijn allemaal gebeten door die microbe. Er is geen enkele microbe, ook corona niet, die deze passie kan doden. De honger naar terug op een podium zitten of staan is groter dan ooit tevoren. Het zal wel even wennen zijn. Misschien zullen sommige muzikanten het stof van hun instrument moeten blazen bij wijze van spreken. Hoog opgeleide musici die veel verantwoordelijkheid dragen zullen zeker aan het oefenen geweest zijn. Belangrijk, vind ik, je moet de mensen perspectief bieden. Dat perspectief kan, na streaming, ook zijn dat ze met kleinere groepen voor kleinere publieken zullen moeten optreden. Maar musici hebben de uitdaging nodig om op een podium te staan. Als je hen dat afneemt, stuikt hun wereld in elkaar.
-Uw nieuwe composities, wanneer worden die aan het publiek voorgesteld?
Er is geen haast bij. Ik ben een beetje de kat uit de boom aan het kijken. Dat is in ieder geval voor de toekomst. Het enige wat ik eigenlijk een beetje betreur is dat dit eigenlijk een feestjaar was, ik vier 40 jaar carrière.
-Een welgemeend PROFICIAT van Klassiek Centraal.
Er stonden tv-opnames gepland, het openingsconcert in Carnegie Hall in New York, galaconcerten met o.a. Brussels Philharmonic en Muziekkapel van de Gidsen.
-Een serieuze streep door uw rekening.
Ja, dat dreigt allemaal in het water te vallen. Momenteel is het collectief belang belangrijker dan het individuele belang. Ik ben een grote jongen en wacht mijn tijd wel af. Als je in de muziekwereld actief bent heb je alle dagen een reden op happy te zijn. Ook al zit je thuis, je kan spelen voor je familie, buren, vrienden. Of zelfs alleen voor de liefde tot muziek. Het feit dat je die taal beheerst, kunt communiceren en emoties losweken, dat is eigenlijk het mooiste wat er bestaat. Die passie blijft bestaan bij al de mensen die gebeten zijn door de muziekmicrobe. Het is des te pijnlijker, veel mensen slepen zich dagelijks naar hun job om op het einde van de maand hun wedde te krijgen. Bij ons is er meer: er is de gedrevenheid, de passionele drang om te spelen!
- WIE: Componist – dirigent Dirk Brossé
- FOTO’S: © Lara Herbinia, @ Concertgebouw Amsterdam, © Maite de Lorenzo
