Uitdagende versie van Locatelli’s harmonisch labyrint

Onze website is vernieuwd, geef zelf je evenementen in. Heb je een fout gezien. Mail ons!

Uitdagende versie van Locatelli’s harmonisch labyrint

26 maart, 2021
Helena Gaudeus

Adembenemende virtuositeit gepaard met charmante en vindingrijke melodieën, dat is wat Ilya Gringolts ons presenteert. Deze Russische violist gaat de uitdaging aan met de hoogstaande vioolpassages uit het barokrepertoire. Locatelli’s meesterwerk is pittig, zowel voor muzikant als luisteraar.

De Italiaanse barokcomponist Pietro Locatelli (1695–1764, Bergamo) evolueerde van een (onbetaalde) 3e violist in de Cappella van zijn geboortestad tot een van de grootste verborgen vioolvirtuozen van zijn tijd. Weggedoken in Amsterdam speelde hij enkel voor de ‘happy few’. Als katalysator van de virtuoze stijl was Locatelli een voorbeeld voor generaties na hem — Antonio Lolli (ca. 1725–1802) en Niccolò Paganini (1782– 1840) zijn bekende voorbeelden.

Eenzaam genie

Locatelli vond inspiratie in Rome en Venetië. Rome had een magneetwerking op violisten wegens de aanwezigheid van de Novello Orfeo, oftewel grootmeester Arcangelo Corelli (1653–1713). Venetië had de rijzende ster Antonio Vivaldi (1678–1741). In deze Italiaanse handelsstad componeerde Locatelli zijn meest invloedrijke werk Arte del violino, op.3 (1733). De eerste druk dateert echter pas uit 1743 en werd in Amsterdam geprint.

Ondanks zijn uitzonderlijke techniek en virtuositeit ontving Locatelli veel kritiek — voornamelijk op zijn spel in het hoogste register (mooi geïllustreerd in capriccio nr.22, track 6). Uiteindelijk trok “il Bergamasco” om onbekende redenen naar Amsterdam. Daar gaf hij nog schaars eens een optreden en uitsluitend voor liefhebbers — geen professionelen — om te voorkomen dat zijn stijl gekopieerd zou worden. Ook was hij vioolleraar en muziekuitgever.

Duivelse virtuositeit

Locatelli verlegde de grenzen van viooltechniek naar ongekende virtuositeit. Voorbeelden zijn dubbelgrepen en positie stretching in de linkerhand, naast het gebruik van innovatieve boogtechnieken. Kortom, virtuositeit was zijn allesoverheersende handelsmerk en daarom werd hij vaak (en nu soms nog) ‘slechts een virtuoos’ genoemd.

Dat lijkt wat kort door de bocht. Zijn concerti bestaan namelijk uit drie delen: een snel deel (allegro), gevolgd door een traag deel (largo) en eindigt met nogmaals een sneller (allegro) of matig (andante) deel. Hierin etaleert Locatelli zijn muzikale rijkdom en charme aan de hand van ongeëvenaarde technische eisen. In de snellere delen volgt voor het eindritornello telkens een ad libitum solo capriccio. Hierin primeert virtuositeit. Deze capricci imponeren de luisteraar op zo’n manier dat ze de schijnwerper volledig op zich richten en het lyrische Largo, misschien te snel, vergeten.

Harmonisch doolhof

Violist Ilya Gringolts, die al eerder de beter gekende capricci (op.1 en op.38) van Paganini op cd zette, waagt hij zich nu aan die van Locatelli. Samen met het Finnish Baroque Orchestra brengt hij drie van de twaalf vioolconcerten uit Arte del violino. Hierbij neemt Gringolts, zoals historisch gebruikelijk was, zowel de solo vioolpassage als de muzikale leiding op zich.

Ook in het laatste concert, dat bekendstaat om de extreme moeilijkheidsgraad van de capricci, weet Gringolts hierbij het evenwicht tussen technische precisie en melodische fascinatie te bewaren. Bij de eerste capriccio van dit laatste concerto schreef Locatelli: “Harmonisch doolhof: gemakkelijk toegankelijk; moeilijk te ontsnappen”. Het werk begint ook op die manier. De continuo partij zet de speelse melodie van het ritornello in waarna deze tutti herhaald wordt. Maar al snel evolueert de vioolpartij van een enkele noot als melodie naar dubbelgrepen en zelfs tripelgrepen. Het eerste capriccio brengt ons meteen naar het befaamde hogere register. Normaal is het tweede deel een moment om adem te halen maar hier wordt het langzamere deel (largo-presto-adagio) onderbroken door technische acrobatie. Het slotdeel is een culminatiepunt van technieken die eerder tot klinken kwamen en dient als langste deel als een marathon voor de solist. Na Gringolts indrukwekkende slot capriccio komt het tutti eindritornello als een herademing alvorens de muziek tot stilstand komt.