In 2014 dook een laat 15e-eeuws handschrift op tijdens de verkoop van een erfenis door een klein Brussels veilinghuis. Niet groot, slechts 12 bij 8,5 cm groot, maar van onschatbare waarde voor ons muzikaal erfgoed. Het kleine boekje is nu beter bekend als het Leuven chansonnier. Dit manuscript bevat maar liefst vijftig meerstemmige liederen uit de traditie van de Franco-Vlaamse polyfonie. Deze muzikale schat werd in 2016 door Koning Boudewijnstichting aangekocht en werd in bruikleen aan de Alamire Foundation toevertrouwd. Het Sollazzo Ensemble brengt deze muziek terug tot leven. Ter gelegenheid van hun tweede volume verkennen we de folia van deze unieke codex.
De ontdekking van het manuscript was wereldnieuws. Vondsten van deze aard zijn uiterst zeldzaam geworden. De laatste vergelijkbare ontdekking dateerde van bijna een eeuw geleden. Het kleine liedboek overtrof alle verwachtingen voor verscheidene redenen. Ten eerste was het bestaan van dit chansonnier een verrassing. Het bestaan was niet geweten omdat er geen verwijzingen naar zijn in de overgedragen literatuur. Daarnaast beschikte dit manuscript nog over haar oorspronkelijke met brokaat beklede band. Er zijn slechts weinig boeken van deze leeftijd die doorheen de eeuwen geen nieuwe kaft kregen. Tevens heeft deze codex volledig de tand des tijds doorstaan. Alle perkamenten folia zijn nog in volmaakte staat. De muziek en haar tekst zijn dus in hun geheel, zonder hiaten, bewaard gebleven. Voor sommige liederen was dit voor het eerst. Tot slot bevat dit boek muziek en liedteksten die nog niet eerder ontdekt waren wat het voor onderzoekers des te interessanter maakt.
Het onderzoek werd, na de aankoop van dit liedboek door de Koning Boudewijnstichting met het Fonds Léon Courtin-Marcelle Bouché, toevertrouwd aan het internationale studiecentrum Alamire Foundation. Sinds 1991 verricht dit centrum onderzoek naar de muziek en het muziekleven in de Nederlanden van de middeleeuwen tot 1800. Het onderzoek focuste op twee grote aspecten: de oorspong van het manuscript en het toeschrijven van de liederen aan componisten aangezien deze niet vermeld werden.
Het wapenschild verwijst naar de hertogen van Savoye-Nemours wat doet vermoeden dat de codex uit de Loirevallei komt maar dit is niet eenduidig vastgesteld. Op basis van de zijden band was dit chansonnier vermoedelijk van een vermogende, adellijke bezitter uit het laatste kwart van de vijftiende eeuw. De naam van de oorspronkelijke eigenaar is nog steeds ongekend.
Ondanks dat er geen componistennamen bij de liederen geschreven staan, kon de Alamire Foundation na het vergelijken met andere chansonniers 38 liederen toeschrijven aan Franco-Vlaamse meesters waaronder Gilles Binchois (ca. 1400-1460, uit Henegouwen), Johannes Ockeghem (ca. 1410-1497, uit Henegouwen) en Antoine Busnois (ca. 1430-1492, uit Graafschap Vlaanderen). Van de overige 12 liederen is de herkomst nog niet achterhaald.
In 2017 bracht de Alamire Foundation een facsimile (of replica van een handschrift) uit, stelde ze een digitale versie ter beschikking en bracht ze samen met de Goldberg Stichting een moderne editie uit. Maar muziek komt pas echt weer tot leven door ze te spelen. Twee jaar na de facsimile volgde in 2019 een eerste cd van Sollazzo Ensemble met liederen uit het Leuven chansonnier (1470-75) en nu in 2022 ook een tweede cd met nieuwe werken.
Vorige
Volgende
Vorige
Volgende
De titel van dit tweede volume verwijst naar de tweede track op de cd: Ou beau chastel (componist onbekend). De opening van dit lied heeft volgens musicoloog Adam Knight Gilbert een opmerkelijke overeenkomst met Fors seullement l’actente (track 4 op cd 1) van Ockeghem dat ook in het Leuven chansonnier voorkomt. Gilbert wijst erop dat in dit hele handschrift opmerkelijk veel geparafraseerde liederen voorkomen. Dit is geen ongewone techniek — het is bijvoorbeeld de bouwsteen van de parodiemis die een eeuw later erg populair was — maar opmerkelijk veel liederen in dit liedboek parafraseren elkaar. Gilbert ontdekte in totaal vijf paren. Tijdens de twee cd-uitgaven koos het Sollazzo Ensemble om geen enkele van deze paren samen op een cd voor. Of dit is om praktische redenen, artistieke redenen of omdat ze Gilberts theorie niet volgen, is niet duidelijk.
Muzikaal gekunsteld was razend populair bij Franco-Vlaamse componisten. Deze verborgen technieken zijn dan misschien niet of moeilijk hoorbaar, maar wel interessant om even te vermelden. Zo bevat Ou beau chastel (track 2 op cd 2) een kort inversodroom in de cantuspartij dat als een palindroom terugkeert in de tenorpartij. Ook in Henri Phlippet (track 10 op cd 1) maken verscheidene palindromen hun intrede. Het zijn deze kleine, verborgen technieken die de muziek extra rijk maken.
De liederen in dit chansonnier zijn, op een werk na, driestemmig. Sollazzo Ensemble brengt deze liederen als een vocale partij terwijl historische instrumenten de andere stemmen op zich nemen. Musicologisch onderzoek komt het best tot zijn recht als het in de praktijk omgezet kan worden. Dit bewijst het Sollazzo Ensemble opnieuw met hun tweede volume van het Leuven chansonnier.
4.8/5
WIE: Sollazzo Ensemble
WAT: Leuven chansonnier Vol.2 — Ou beau chastel
UITGAVEN: Passacaille PAS1109
BESTELLEN: volume 1 | volume 2
https://www.youtube.com/watch?v=8XHYJPG-bVIhttps://vimeo.com/488912873
© Rob Stevens
© Rob Stevens
© Rob Stevens
© Rob Stevens