Nominatie Gouden Label – Natuurlijk is dit concert op zijn minst een Nominatie Gouden Label waard. Platina ook, of diamant of om het even wat… maar iets bijzonder zeldzaams.
Nominatie Gouden Label – Natuurlijk is dit concert op zijn minst een Nominatie Gouden Label waard. Platina ook, of diamant of om het even wat… maar iets bijzonder zeldzaams.
Je moet het maar doen: de tot de nok gevulde grote Henry Le Boeufzaal van het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel – bekend om storende hoestbuien – muisstil houden en, op het einde, doen rechtveren voor een staande ovatie. Dat doen er Leif Ove Andsnes niet veel na.
Intro
Om te beginnen weerklonk het Concerto voor Strijkorkest in D van Igor Stravinsky (1882-1971). Pakweg 33 strijkers van het Mahler Chamber Orchestra (vandaag onder leiding van de violist-concertmeester) vertolken dit werk van Stravinsky dat dateert uit zijn neoclassicistische periode. Hij schreef het in 1946 in opdracht van de Zwitserse dirigent en mecenas Paul Sacher. Het werd voor het eerst uitgevoerd in januari 1947 onder leiding van Sacher zelf en kreeg de bijnaam Basel-concerto. Eenvoudig en charmant maar niet zomaar uit de mouw geschud. Het thema van het eerste deel is een simpele halve toon en in het tweede deel… het omgekeerde ervan: een grote septiem. Het tegenover elkaar plaatsen van grote en kleine variant van dezelfde toonsoort keert vaak terug in het oeuvre van Stravinsky. Dit relatief korte werk wordt met uiterste precisie uitgevoerd en in de zaal heerst de sfeer van grote dagen.
Transcendente ervaring
Het overgrote deel van het publiek kwam luisteren naar het vijfde pianoconcerto van Ludwig van Beethoven (1770-1827) (zie hieronder) en daar is niets mis mee. Sommigen vroegen zich af wat die Koraalfantasie in c (opus 80) eigenlijk voorstelde…
De creaties van Beethoven worden ingedeeld in drie delen. In het begin is de invloed van Haydn en Mozart nog duidelijk hoorbaar. Tussen 1802 en 1814 wordt zijn muziek extravert en is Beethoven een primus inter pares onder zijn tijdgenoten en gaat hij de geschiedenis in als een van de grootsten ooit. Deze periode wordt ook vaak bestempeld als ‘heroïsch’. Niet toevallig schreef hij toen ook de 15 Eroica-variaties (1802) en de Symfonie nr. 3 Eroica (1804). De Fantasie voor piano, koor en orkest dateert uit 1808/1809 en het Pianoconcerto nr. 5 ‘Keizersconcerto’ uit 1809. Het is ook de periode van een ontluikende doofheid en je hoort als het ware een soort onstuimigheid – de worsteling die hij hierbij meemaakt – in zijn muziek. Voor de volledigheid: de laatste periode van zijn loopbaan is verinnerlijking en intimiteit, diepgang en introversie sterker aanwezig.
De Beethoven Journey waarmee Leif Ove Andsnes (°1970, Karmøy/Noorwegen) ons meeneemt door de vijf pianoconcerto’s is hiermee aan zijn laatste etappe toe.
Voor de Koorfantasie improviseerde Beethoven zelf de introductie (piano solo) die intussen een vast deel van de partituur is geworden. Het thema is een lied waarop de componist al tien jaar eerder een reeks variaties bedacht. Met de tekst van hofklerk Christopher Kuffner zou aangetoond worden dat muziek de wereld kon redden… De muziek is bijzonder karaktervol en Beethoven – die een en ander in een ijltempo had afgewerkt – zag er ook wel de potentie van in. Hij gebruikte het thema in de legendarische Ode an die Freude van de Negende Symfonie.
Bij de allereerste akkoorden: kippenvel. Dit ís het helemáál. Andsnes op zijn allerbest. De spanning in de zaal is te snijden. Eerlijk: ik heb dit nog nooit zo subliem horen uitvoeren. Dit is een transcendente ervaring. Natuurlijk – even nuchter blijven – speelt elke grote pianist dit op een eigen wijze en wordt elk van ons hier op een verschillende manier door ontroerd. Het wordt muisstil in de zaal. Geen geschuifel met voeten, geen gekuch. Op het podium vindt een wonder plaats. De contrabassen nemen het even over van de piano maar de solo duurt nog wel even. Tot de hoorns het geweld – de typische Beethoven – aankondigen. Een prachtig duet tussen de fluit en de piano geeft het (aankomende) snellere ritme aan en dwingt tranen in menige blik. Transcendent maar ook transparant. Niets van de zware massa die mij in sommige uitvoeringen storen. De sopranen (als eersten) en het het volledige Koor van de Opera Vlaanderen zingen kristalhelder en ‘gedragen’, met verheven voordracht en dito gevoelsuiting. Ook dit is wereldklasse.
Interpenetratie
Het vijfde concerto ‘Keizersconcerto’ in Es breekt met de traditie van het pianoconcerto. Orkest en piano worden als het ware even belangrijk. In deze symfonische structuur is voortdurend interpenetratie tussen solist en orkest. Virtuositeit niet meer om de virtuositeit maar in één groot geheel verweven. Een perfect evenwicht van quasi onuitputtelijke rijkdom en verrassende innovaties… die later Brahms, Liszt en Schumann zullen inspireren.
Dit concerto is als het ware een ‘passage obligé’ in de carrière van elke pianist maar wat Andsnes ermee doet tart (lees: overtreft) eigenlijk alle verbeelding. Hoe hij dat eigenlijk doet is dus de vraag… Een uitzonderlijk talent, in de eerste plaats. En uren werken. Thuisgekomen klinken het half dozijn cd-opnames – ook door grote namen – plots zo doordeweeks…
Concert van de eeuw
We vergeten hierbij ook niet de miraculeuze manier waarop Andsnes ‘speelt’ met nuances. Van fluweelzacht maar zeer duidelijk gedeclameerd pianissimo tot denderend fortissimo – zonder het klavier te mishandelen. Luid spelen op een piano, beste lezer, is niet harder kloppen maar wel de toetsen sneller indrukken… en hiertegen wordt wel eens gezondigd.
Bij de gedurfde rubato’s (in solopassages) houdt iedereen de adem in, zowel publiek als muzikanten. Bij soms lang aangehouden trillers gaat het bijna bovenmenselijk snel.
Pianist Liebrecht Vanbeckevoort is het met me eens: “De ruimte tussen de noten is belangrijk. Ja ik weet het, dit is een dooddoener en ik zou je er uren kunnen over onderhouden”.
Pianist Urbain Boodts is wild enthousiast en spreekt van “het concert van de eeuw” en van “een bijdrage tot een betere mensheid”. Het zou mooi zijn moest deze muziek de wereld kunnen redden…
Als ‘toetje’ kregen we van Leif Ove Andsnes nog twee Bagatellen van Beethoven.
