Oorsprong van Le Sacre du Printemps in de oude Slavische cultuur
De première van Le Sacre du Printemps, van componist Igor Stravinsky, choreograaf Vaslav Nijinsky en decorontwerper Nikolaj Roerich, leidde tot een schandaal. Niet in de eerste plaats omwille van Stravinsky's onmelodieuze, als woest en barbaars ervaren muziek, maar vooral door Nijinsky's revolutionaire choreografie.
Oorsprong van Le Sacre du Printemps in de oude Slavische cultuur
De première van Le Sacre du Printemps, van componist Igor Stravinsky, choreograaf Vaslav Nijinsky en decorontwerper Nikolaj Roerich, leidde tot een schandaal. Niet in de eerste plaats omwille van Stravinsky's onmelodieuze, als woest en barbaars ervaren muziek, maar vooral door Nijinsky's revolutionaire choreografie.
Tot 1914 waren de Ballets Russes een voornamelijk Russische onderneming, gevormd door Russische componisten, choreografen en dansers. Door de Eerste Wereldoorlog en de Russische Revolutie raakte Diaghilev geïsoleerd van Rusland en richtte hij zich op Franse, Spaanse en Engelse kunstenaars. Tegelijkertijd ontwikkelde Diaghilev interesse in Avant-gardebewegingen en verwerkte hij die kunst in zijn dansproducties. Dit leidde tot samenwerking met kunstenaars van het Kubisme en het Fauvisme als Bakst, Benois, Braque, Gontcharova, Picasso, Chanel, Matisse, Derain, Miro, de Chirico, Dalí, Bilibin, Tchelitchev, Utrillo en Nicholaj Roerich. Na 1929 vormden verschillende leden van de Ballets Russes hun eigen gezelschappen, George Balanchine in de Verenigde Staten (New York City Ballet), en Ninette de Valois (o.a. Sadler's Wells Royal Ballet) en Marie Rambert (Ballet Rambert) in Londen. Serge Lifar zorgde, weliswaar in concurrentie met het gezelschap van de Marquis de Cuevas waartoe Rudolf Noureev (° 1938) behoorde, als premier danseur en vervolgens als maître de ballet, voor de heropleving van het ballet in de Parijse Opéra Garnier.
Visoen
Stravinsky kwam op het idee voor Le Sacre in 1910, tijdens het componeren van “Vuurvogel”. Hij had naar eigen zeggen een visioen van een heidens ritueel waarin een jong meisje zich dood danste.
“Toen ik in Petersburg met de laatste bladzijden van Vuurvogel bezig was, flitste mij op een dag – totaal onverwacht, want ik concentreerde mij op heel andere dingen – het beeld van een heidense rituele plechtigheid door het hoofd: wijze ouderlingen zitten in een kring en kijken naar de dodendans van een jong meisje dat zij offeren om de god van het voorjaar gunstig te stemmen. Ik had in mijn droom een heidens ritueel gezien waarin een als offer uitverkoren meisje zich de dood in danst.”
Stravinsky noteerde schetsen en ideeën met de hulp van de archeoloog en folklorist Nikolai Roerich die in 1909 de decors had ontworpen voor de Polovtiaanse Dansen van Borodin van de Ballets Russes. Stravinsky schreef later dat de vertaling in het Engels i.p.v. The Rite of Spring, The Coronation of Spring beter zou zijn. De Engelse titel van de compositie dateert uit 1921toen de Ballets Russes Le Sacre brachten in Londen. De choreografie was in Londen van Leonid Massine. De oorspronkelijke titel “Le Sacre du Printemps” werd bedacht door Léon Bakst.
Heidense offerceremonie
Le Sacre du Printemps (Vesna svjastjennaja) was één van de meest revolutionaire composities van de 20ste eeuw. De ophefmakende première vond plaats op 29 mei 1913 in het Théâtre des Champs-Elysées te Parijs. De jonge Pierre Monteux (1875-1964) dirigeerde.
Het ballet geeft de prehistorische, pre-Slavische wereld weer van een heidense offerceremonie tijdens de Heilige nacht van de oude Slaven. Een jonge maagd is uitverkoren om zich dood te dansen, als offer aan de Lentezonnegod. Het tweedelige ballet over dat heidens ritueel, waarbij een meisje wordt uitgekozen en geofferd om de lente af te dwingen, was voor Stravinsky dé gelegenheid om een totaal nieuw soort muziek te componeren.
Gabriel Astruc
Het Théâtre des Champs-Élysées aan de Avenue Montaigne in Parijs in magistrale Art-Déco-stijl, oorspronkelijk naar plannen van Henry Van de Velde, is van de hand van architect Auguste Perret (1874-1954) met bas reliëfs van Antoine Bourdelle (1861-1929), een koepel van Maurice Denis (1870-1943), schilderijen van Édouard Vuillard (1868-1940), lid van de Nabis en een doek ontworpen door de schoonbroer van Vuillard, Ker-Xavier Roussel (1867-1944), eveneens lid van de Nabis. Het theater werd gesticht door de joodse journalist, dagbladuitgever en impresario Gabriel Astruc (1864-1938), de zoon van de rabijn uit Bordeaux. Astruc richtte in 1902 het tijdschrift Musica op en organiseerde tussen 1905 en 1912 meer dan duizend concerten onder de naam Grande Saison de Paris. Astruc leerde Diaghilev kennen door toedoen van onze eigenste Belgische Prinses Marie Anatole Louise Elisabeth de Riquet de Caraman-Chimay (1860–1952), beter bekend als Elisabeth, comtesse Greffulhe, de dochter van de 18e prins van Chimay. Zij was bevriend met groothertog Paul, zoon van tsaar Alexander II en stond model voor de Duchesse de Guermantes in Marcel Prousts ‘À la recherche du temps perdu’. Haar vriendin, de schilderes Madeleine Lemaire, stond model voor Madame Verdurin. Haar grootvader Montesquiou-Fézensac was een broer van de vader van Robert de Montesquiou (1855-1921). Robert de Montesquiou stond op zijn beurt model voor Baron de Charlus in Marcel Prousts ‘À la recherche du temps perdu’ en voor des Esseintes in ‘À rebours’ van Joris-Karl Huysmans .
Poëtisch kijk op natuur
Stravinsky en Roerich haalden het gegeven voor Les Augures printaniers (uit het eerste deel) en Glorification de l’Elue (uit het tweede deel) uit het vierde boek Melpomene van de Historiën (in totaal negen boeken) van Herodotos (ca. 485 v.Chr.-tussen 425/420 v.Chr.). De Historiën gaan over de gewelddadige confrontatie tussen de Barbaroi en de Grieken. In het vierde boek beschreef de geschiedschrijver nl. de expeditie die Darius ondernam tegen de Scythen en geeft hij een uitvoerige uiteenzetting over de oorsprong van het Scythische volk, zijn levenswijze en de geografische gesteldheid van de Scythen hun land.
In Glorification de l’Elue krijgen we de wilde dans van de Amazonen. De voorouders van de Sarmaten, die zich vestigden aan de Don (Tanais), die uitmondt in de Zee van Azov aan de Krim, waren Amazonen en Scythen. De Sarmaten waren op hun beurt de voorouders van de Donkozakken (Vsevelikoye Voysko Donskoye). De bekendste leider (Ataman) van de Donkozakken was Sten’ka Razin (1630-1671). “Stenka Razin” is een symfonisch gedicht van Alexander Glazoenov en een cantate van Dmitri Sjostakovitsj. Taras Bulba was daarentegen de leider van de Oekraïense Zaporizjakozakken, wier gebied zich situeerde aan de Dnjepr. Het is een novelle uit 1835 van Nikolai Gogol (1809-1852), een opera van Mykola Lysenko (1842 – 1912) en een rapsodie voor orkest uit 1918 van Leoš Janáček (1854-1928). In 1932 componeerde Sergej Prokofjev voor de Parijse opera en de toenmalige choreograaf Serge Lifar, het ballet "Op de Djnepr" op. 51a.
Daarnaast putten Stravinsky en Roerich uit De poëtisch kijk op de natuur van de Slaven (Poèticheskiye vozzreniya slavyan na prirodu) uit 1865-1869 van Alexander Nikolajevich Afanasjev (1826-1871). Afanasjev was ook de auteur van Narodnye russkie skazki (acht volumes Russische sprookjes), samengesteld tussen 1855 en 1863, waaruit de architect, beeldhouwer en kunstschilder Victor Hartman (1834-1873) en componist Moessorgski, verhalen haalden voor hun Schilderijententoonstelling (Kartínki s výstavki – Vospominániye o Víktore Gártmane).
Debuut Ballets Russes
Eén van de schilderijen toont bvb. Victor Hartman in gezelschap van de architect Vasily Alexandrovich Kenel (1834-1893) en een gids die de lamp vasthoudt, in de Parijse catacomben. Hartman verbleef drie jaar in Parijs. Naast Tuilerieën en Limoges, is Catacomben (Sepulchrum Romanum) de derde tekening uit zijn Parijse tijd die door Moessorgski werd verklankt in zijn 11-delige pianocyclus Schilderijententoonstelling (3de, 7de en 8ste deel). Kenel was de persoonlijke architect van Groothertog Vladimir (1847-1909), de derde zoon van Tsaar Alexander II en broer van Groothertog Paul, op wiens initiatief de Ballets Russes zouden ontstaan.
