Onze website is vernieuwd, geef zelf je evenementen in. Heb je een fout gezien. Mail ons!

Klassiek Centraal

Josquin des Prez en de kunst der intabulatie

We blijven nog even hangen in de bruisende 16e eeuw bij onze Franco-Vlaamse School van polyfonie. Meer bepaald bij een grootmeester uit de 3e generatie aan polyfonisten, de generatie voor die van Adriaan Willaert. In dit artikel staat Josquin des Prez (ca.1450-1521) in de kijker. Hij is een van de belangrijkste componisten van zijn generatie. Door sommige musicologen wordt Josquin zelfs bestempeld als de belangrijkste componist uit de renaissance.

Deze componist uit Graafschap Henegouwen was bekend om zijn meesterlijke tekstplaatsing op muziek. Om eens atypisch te zijn, is dit nu net niet waarop dit artikel focust. In plaats daarvan staat een welbepaalde praktijk in de kijker waarmee de populairste componisten van die tijd mee geëerd werden: de intabulatie-praktijk, of het herschrijven van muziek voor tabulatuur.

De intabulatie-praktijk is een kunst die meer is dan gewoon muziek herschrijven. De luitist in kwestie wikt en weegt welke noten te behouden, welke weg te laten en welke te versieren. Elke luitist had zo zijn stijl, zette de werken naar zijn hand en maakte de composities zo eigen.

Muziek door de drukpers

Een belangrijke doorbraak voor de tablatuur en de intabulatie-praktijk was het jaar 1507. In dat jaar kwam de allereerste gedrukte luitpublicatie uit, gearrangeerd door luitist Francesco Spinacino (fl. 1507). Deze publicatie werd een mijlpaal in de muziekgeschiedenis. Het is de eerste gedrukte publicatie met instrumentaal werken en bevat de eerste speelinstructies voor luit (“Regels voor zij die niet kunnen zingen”). Gedrukte publicaties waren goedkoper dan manuscripten. De prijs, grotere oplagen en speelinstructies openden deuren voor een mogelijk nieuw speelpubliek.

De muziekdrukkunst stond nog in haar kinderschoenen (de algemeen geaccepteerde geboortedatum is 15 mei 1501 met Petrucci’s publicatie Harmonice Musices Odhecaton) en het onderhoud van een drukpers was een riskante en prijzige aangelegenheid. Ottaviano Petrucci (1466-1539) koos daarom voor populair repertoire en Josquins muziek was daarvoor de perfecte kandidaat. Petrucci publiceerde reeds twee van Josquins missen (in 1502 en 1505, gingen verschillende malen in herdruk) maar ook in deze eerste luitpublicatie zijn er maar liefst vijf van Josquins composities terug te vinden. Een duidelijke manifestatie dat de muziek van deze Franco-Vlaamse polyfonist bij velen in de smaak viel. Toen en nu…

Josquin-intabulaties

© Dominika Alkhodari

Naar aanloop van 2021 ter ere van 500 jaar Josquin des Prez verscheen een excellente cd met luitintabulaties op de markt: Inviolata van Jacob Heringman. Geen Spinacino maar wel een combinatie van tijdgenoten en Heringmans eigen intabulaties staan op het programma. Het eerste werk is het motet Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum, Virgo serena bewerkt door Heringman. In deze intabulatie zijn alle vier de stemmen bewaard gebleven en de muziek behoudt haar eigenheid. Heringman behandeld dit religieuze werk met een afgewogen soberheid. Uitvoerige versieringen blijven uit. Smaakvol wordt spanning opgebouwd doorheen de contrasterende secties waardoor je bijna negen minuten lang in fascinatie blijft luisteren naar wat er volgt.

Het voordeel van tablatuur wordt in deze cd mooi geïllustreerd. Als een instrument op dezelfde manier gestemd is, kan deze het ook spelen. Voor luit en vihuela de mano is dit van toepassing. Het verschil tussen de twee instrumenten komt hier subtiel naar voren via hun klankkleur (te danken aan de verschillende vorm van hun klankkast).

De eerste track met vihuela is nummer 5. Dit is een opmerkelijke intabulatie van Josquins Missa de Beate Virgine door Alonso Mudarra (ca.1510-1580). Dit werk kan in twee delen worden opgesplitst: het “Kyrie I” en ene “glosa”. In het eerste deel blijft Mudarra zo dicht mogelijk bij het origineel van Josquin terwijl Mudarra in het tweede deel meer vrijheid neemt en eigen materiaal inmengt. In dit ene werk worden dus verschillende intabulatie-benaderingen gecombineerd.

Als contrast met de Italiaanse intabulatie-stijl speelt Heringman ook een bewerking van Cum sancto spiritu (track 11) door Hans Neusidler (ca.1508/9-1563). In grote lijnen blijft dit werk bij het origineel maar virtuoze passages met snellere noten krijgen ook hun plaats in deze tablatuur. Het einde van dit werk, en daarmee ook deze cd, is typisch Duits met extra ornamentatie op een herhaald slotakkoord.

Met deze cd illustreert Jacob Heringman de kunst der intabulatie. Hij verkent verschillende stijlen en benaderingen, zet de flexibele instrumentatie subtiel in de kijker en brengt de traditie letterlijk weer tot leven met eigen intabulaties. Deze brug tussen verleden en heden maakt hij aan de hand van het indrukwekkende en unieke repertoire van polyfonist Josquin des Prez dat blijft boeien. Toen en nu.

 

CD-cover_front-Josquin-Inviolata-Jacob-Heringman

 

CD-cover_back-Josquin-Inviolata-Jacob-Heringman

3.7/5

WIE: Jacob Heringman [luit & vihuela]

WAT: Josquin des Prez: Inviolata

UITGAVEN: Inventa INV1004

BESTELLEN: JPC

Details:

Titel:

  • Josquin des Prez en de kunst der intabulatie

Blijf op de hoogte

Elke donderdag sturen we een nieuwbrief met de meest recente berichten op onze website

– advertentie –