Gouden Label In 1994 begon de Nederlandse pianist Ivo Janssen (Venlo, 1963) aan een ambitieus project, het integraal klavierwerk van Johann Sebastian Bach uitvoeren en opnemen. In februari 1998 verscheen de eerste CD (Goldberg variaties) op zijn eigen label VOID Classics.
Gouden Label In 1994 begon de Nederlandse pianist Ivo Janssen (Venlo, 1963) aan een ambitieus project, het integraal klavierwerk van Johann Sebastian Bach uitvoeren en opnemen. In februari 1998 verscheen de eerste CD (Goldberg variaties) op zijn eigen label VOID Classics. Nu alle opnamen voltooid zijn, is de box met zo maar eventjes twintig cd’s te koop voor de schappelijke prijs van € 60,-. Mis dit niet, grijp uw kans, geniet en ontdek.
Eigenlijk zijn de cd’s er al een tijdje want de verzamelbox is in mei 2011 verschenen. Stel U voor, 20 Cd’s, 191 BWV-nummers, 509 tracks en 23 uur en 12 minuten Bach, Bach en nog eens Bach. Te veel van het goede? Dat dacht u maar.
De verzamelde klavierwerken van Bach op cd beluisteren, kunt u bijna uitsluitend gespeeld op clavecimbel. U vindt dat bvb. door de Zwitserse claveciniste Christiane Jaccottet (1937-1999), die ze tussen 1979 en 1992 opnam, door Masaaki Suzuki (1954), de Japanse dirigent, klavecinist en organist en oprichter van het Bach Collegium Japan of als onderdeel van een uitgave van het integraal werk van Bach. Maar dan worden de klavierwerken wel gespeeld door verschillende uitvoerders, bvb. door een eerder oudere generatie van clavecinisten als Bob van Asperen en Christiane Wuyts of door Joseph Payne, Léon Berben, Menno van Delft, Pieter Dirksen en Pieter-Jan Belder (in de uitgave van “Briljant”, 155 cd). U vindt de integrale klavierwerken bvb. ook als onderdeel van de uitgave van Bachs volledig oeuvre bij het Label Hänssler van de Edition Bachakademie (172 cd) en in “Bach 2000: The Complete Bach Edition” (154 cd, van Teldec). In deze uitgaven worden de klavierwerken weliswaar alle gespeeld op clavecimbel.
Alleen de Braziliaanse pianist Joao Carlos Martins (°1940) (Labor, 19 cd) en Angela Hewitt (Hyperion, 15 cd), hebben het bij mijn weten, Ivo Janssen voorgedaan, de integrale klaviermuziek van Bach, op te nemen op piano.
Maar wie is Ivo Jansen eigenlijk?
Ivo Janssen studeerde bij Jan Wijn (°1934) aan het Sweelinck Conservatorium van Amsterdam. Tussen 1986 en 1990 won hij prijzen waaronder de Jacques Vonk Prijs, die hem in staat stelde zijn studie in het buitenland voort te zetten bij o.a. Robert Levin. Bij wie van de twee pianisten, de Noor of de Amerikaan, met dezelfde naam, weet ik zelf niet.
Sinds zijn debuut in het Concertgebouw in 1988 treedt Ivo Janssen regelmatig op in Nederland, maar ook in Duitsland, Frankrijk, Italië, Australië en de VS. Hij speelde samen met Heinrich Schiff, Janine Jansen, de hoboïst Han de Vries en de Nederlandse sopraan Charlotte Margiono.
Voor Globe maakte hij cd’s met werk van o.m. Brahms en Prokofiev en maakte hij opnamen van de preluden op. 28 van Chopin en van “Ludus Tonalis”, de “Kontrapunktische, tonal, und Klaviertechnische Übungen” uit 1942 van Paul Hindemith (1895-196).
In februari 1998 verscheen de eerste CD op zijn eigen, speciaal daarvoor opgericht label “VOID Classics”. Na opnames van o.m. de Goldbergvariaties, de Toccata’s, de Franse en Engelse Suites, de Partita’s en Das Wohltemperierte Klavier, voltooide Ivo Janssen in januari 2007 de cyclus met de opname van Die Kunst der Fuge. De box is mooi uitgegeven volgens het grafisch concept van Lynne Leegte, waarbij de beeldzijde van elke cd het gekleurd zegel draagt van Bach. Bijzonder mooi. Dat uitgerekend een Nederlandse pianist zo’n mooie cd’s uitbrengt kan toch geen toeval zijn want, er wordt toch beweerd dat het gaatje in een cd, precies even groot zou zijn als destijds een Nederlands dubbeltje en dat de diameter van een cd, gelijk zou zijn aan de diameter van een Heineken-bierviltje?
In zijn project “Toccata!” combineert hij Bachs toccata’s met toccata’s van hedendaagse componisten als Louis Andriessen, Michiel Borstlap, Leo Samama en Christina Viola Oorebeek (°1944). Weet dat de Amerikaanse pianist Philip Amalong, de man achter het ensemble Conundrum en lid van Zenph Sound Innovations, in 2009, iets gelijkaardigs realiseerde voor het belangrijke, Amerikaanse label Albany Records. Op zijn cd “Touch: The Toccata Project” speelt hij nl. post-1900 pianotoccata’s- en toccatina’s, van 26 Amerikaanse componisten (Ned Rorem, George Antheil, Lee Hoiby, Irving Fine, Leo Sowerby, Lowell Liebermann, Benjamin Lees, Roy Harris, Mark Louis Lehman, Gian Carlo Menotti, Robert Muczynski, Emma Lou Diemer, Raymond Lewenthal (diens bijzondere Toccata alla Scarlatti), Wallingford Riegger, Vincent Persichetti en James Bastien. Niet te missen trouwens.
Sinds enige tijd treedt Ivo Janssen op met de bekende Nederlandse schrijfster en psychoanalytica Anna Enquist (°1945). Zij leest dan haar gedichten en proza-fragmenten voor en Ivo Jansen speelt dan Chopin, Schumann, Brahms of Debussy. Bij VOID Classics verschenen vijf Cd’s met opnamen van deze programma’s. Warm aanbevolen.
Daarnaast heeft Janssen op het label VOID Classics ook opnamen van muziek van Simeon ten Holt (°1923). Die kreeg ooit nog les van Honegger en Milhaud en is de componist van het mooie Michael Nyman-achtige “Canto Ostinato” (1976) voor variërende bezetting.
Enquist & Janssen
De samenwerking tussen Ivo Janssen en Anna Enquist begon in 2001, in het Concertgebouw van Amsterdam met een programma rond de preluden van Chopin en gedichten van Enquist. Daarna brachten ze gelijkaardige programma’s zoals Schumanns Kinderszenen met gedichten over kinderen, een oorlogssonate (meer bepaald de zesde) van Prokofiev met tekst over het bombardement op Rotterdam en Bachs Goldbergvariaties met teksten uit haar roman “Contrapunt”.
Op de CD 'De uittocht' (VOID2006) wordt ‘Po zarostlém chodníčku’ (On an overgrown path), de pianocyclus van Leos Janáček, gecombineerd met haar monoloog ‘Mendel Bronstein’ (‘uit haar bundel 'De sprong' (5 monologen) en wordt Schumanns Papillons gecombineerd met gedichten van Enquist.
Wilt u deze cd’s dan vraagt u:
-'Lawines van steen' (VOID2005): de 6e Sonate van Prokofiev, afgewisseld met 'oorlogsmonologen' van Anna Enquist.
-'Kom dichterbij' (VOID2004): Kinderszenen van Schumann en Children's corner van Debussy, afgewisseld met 'kindergedichten' van Anna Enquist.
-'De erfenis van meneer De Leon' (VOID2003): pianomuziek en fragmenten uit Het geheim, -'Tussen boven- en onderstem' (VOID2002): de 24 preludes van Chopin afgewisseld met 24 gedichten van Enquist.
Ivo Jansen speelt Bach
Ivo Janssen koos voor een Yamaha-vleugel en vergezeld van zijn vaste piano-technicus en stemmer André Oorebeek, nam hij de cd’s op in het klein Evangelisch-Lutherse kerkje in de prachtige stad Haarlem. Eerst nam hij in januari 1998 de Golbergvariaties op en dan volgden de opnamen van de Toccata’s, de Franse suiten, het Italiaanse concert, enz. Opnametechnisch zit er nogal wat overbodige resonantie en nagalm op, wat invloed heeft op de manier waarop frasering overkomt. Wat meer geluidsabsorptie ware misschien niet slecht geweest. Waarom Ivo Jansen voor een Yamaha Grand Piano C7 koos en niet voor een Steinway, zal wel praktisch-financiële redenen gehad hebben. Dat hij zijn rechter sustainpedaal soms te veel gebruikt en dat zijn tempi over het algemeen aan de trage en soms te trage kant liggen, zal wel te maken hebben met zijn persoonlijkheid en karakter. Weet trouwens dat Bach, een paar kleine uitzonderingen niet te na gesproken, geen karakter- of tempoaanduidingen noteerde. Dat geldt ook voor zijn aanslag neem ik aan. Persoonlijk zou ik zijn uitvoering van de wereldberoemde Ave Maria-openingsprelude van het Wohltemperierte Klavier (eerste boek) niet meer durven laten beluisteren door de buitenwereld, maar veel, veel andere van zijn uitvoeringen, wel (Toccata’s, Partita’s, Suiten e.d.). Eigen aan het instrument waarop hij speelt is dat de midden- en bastessituur, de bovenste stemmen of hoge tonen overheersen en dat je daardoor moeilijk een licht, transparant, geperleerd spel krijgt. Dat het anders kan, tonen de andere vermelde opnamen op piano aan. Interessant om eens te vergelijken.
Tot daar een paar kritische opmerkingen. Maar, wat nu?
Welke capaciteiten moet je als pianist hebben om Bach uit te voeren? Wel, je moet een meer dan perfecte vingertechniek hebben omwille van de velociteit. Je inzicht in én besef van tweestemmigheid die als een rode draad omzeggens altijd als basis doorheen Bachs klaviermuziek loopt, moet zodanig zijn dat dit leidt tot de onafhankelijkheid van je beide handen om zodoende het voortdurend heen en weer spel van motieven en de imitaties ervan te kunnen laten horen. In navolging daarvan moet je inzicht hebben in alle mogelijke contrapuntische technieken die bij Bach de stemvoering bepalen. Je moet spelen met matig tot zeer matig pedaalgebruik om je frasering mooi te profileren en te doseren. Je moet hoe dan ook kunnen weerstaan aan de verzoekingen van die grote verleider die de grote, moderne concertvleugel nu eenmaal is. Je aanslag moet direct en zuiver zijn en je geest moet zich concentreren op de intervaliek tussen de noten want hoe evident dit ook moge klinken, die noten corresponderen met in te drukken toetsen. Dat is nu eenmaal eigen aan piano spelen. Karakterieel heb je best zo veel mogelijk affiniteit met het opgewekte Frans-Italiaans karakter van Bachs klaviermuziek. Soepelheid van intonatie helpt bij het sonoor weergeven van zijn genoteerde improvisatiestijl. Combineer in je gedachten steeds toccataspel met de geest van een gigue want Bach combineert deze vaak bvb. in zijn preluden tot zijn Franse en Engelse suiten. Vergeet niet dat het gros van Bachs klaviermuziek uit preluden bestaat. Van losse, zelfstandige preluden tot de openingsstukken van zijn fuga’s en suitecomposities. Je weet best als uitvoerder dat Bach vooruitliep op schrifturen van Haydn, Beethoven en Schumann en je beseft best wanneer Bach in de eerste plaats organist was en een meester in de improvisatiekunst, echt experimenteert met intervallen. Je moet het verschil tussen het versieren van bepaalde noten enerzijds en het harmoniëren van een thema of een reeks motieven anderzijds duidelijk van elkaar onderscheiden. Beheers je dit alles optimaal dan kan je je wagen aan de uitvoering van Bachs Kunst der Fuge. Want deze veertien fuga's en vier canons vormen immers de grandioze synthese van de haast onbegrensde, compositorische en klaviertechnische mogelijkheden.
Los van het feit dat je over het uitvoeren van clavecimbelmuziek op een moderne piano tot in het oneindige kan discussiëren, bewijst Ivo Janssen dat hij omzeggens aan al deze voorwaarden voldoet. Dit gezegd zijnde is zijn integrale opname van één van de grootste klaviercycli uit de geschiedenis van de muziek, een ongelooflijke prestatie. Een Titanenwerk dat alle aandacht en lof verdient.
Los dus van alle mogelijke technische aspecten die onderwerp van discussie kunnen zijn, is zo’n box de hemel op aarde want, wie haar in zijn bezit heeft, kan rustig en naar believen, bewonderen, ontdekken en blijven ontdekken.
Alleen bijzonder jammer dat een bijbehorend boekje met tekst en uitleg ontbreekt. Mocht U het wensen, kom dan bij mij cursus volgen.
En omdat ik weet dat Ivo Jansen niet de nodige relaties en contacten heeft om op te nemen voor een wereldbekend label waardoor hij in aanmerking zou kunnen komen voor een gerenommeerde onderscheiding, doe ik wat ik als mijn plicht ervaar. Ik dank en feliciteer hem met een Gouden Label. Misschien toch nog één tegenprestatie Ivo. Ik zou je graag de Ordres van François Couperin, jawel, de vier boeken Pièces de clavecin, willen zien opnemen, gespeeld op piano. En lukt het niet met een Porsche of een Ferrari, ik bedoel uiteraard, lukt het niet met een grote Steinway-vleugel, dan stel je het project maar voor aan Baldwin of Fazioli. Lukt dit ook niet, dan stel ik voor dat je je opnieuw terugtrekt in je schattig Evangelisch-Luthers kerkje in Haarlem, de stad van Lennaert Nijgh, de mooiste stad van Nederland. Als de opname af is, drinken we samen een glas op de Grote Markt met zicht op de Sint-Bavokerk en de Vleeshal. Afgesproken?
De complete cyclus:
VOID9801 Goldberg Variations
VOID9802 Toccatas
VOID9803A French Overture, French Suites 1-3
VOID9803B French Suites 4-6, Italian Concerto
VOID9804 Inventions, Preludes, Symphonies
VOID9805A Das Wohltemperierte Klavier 1, 1-12
VOID9805B Das Wohltemperierte Klavier 1, 13-24
VOID9806A English Suites 1-3
VOID9806B English Suites 4-6
VOID9807A Partitas 1-3-4
VOID9807B Partitas 2-5-6
VOID9808A Das Wohltemperierte Klavier 2, 1-12
VOID9808B Das Wohltemperierte Klavier 2, 13-24
VOID9809 Die Kunst der Fuge
VOID9810 Fantasies, Capriccios, Variations
VOID9811A Sonatas, Duets
VOID9811B Suites
VOID9812 Preludes, Fugues
VOID9813A Transcriptions of Concertos
VOID9813B Transcriptions of Concertos