Bij het label Aeon/Outhere verschenen twee magistrale cd’s met muziek uit het Franse, feodale tijdperk van de 13de en 15de eeuw. Subliem. Om stilzwijgend bij het haardvuur te beluisteren nu het nog zo koud is buiten. Ontdek de ensembles « « Diabolus in Musica en « Alla Francesca » in Chansons van Thibaut de Champagne, in motetten, instrumentale dansen en polyfonie opgedragen aan Ockegem.
Middeleeuwse muziek
Bij het label Aeon/Outhere verschenen twee magistrale cd’s met muziek uit het Franse, feodale tijdperk van de 13de en 15de eeuw. Subliem. Om stilzwijgend bij het haardvuur te beluisteren nu het nog zo koud is buiten. Ontdek de ensembles « « Diabolus in Musica en « Alla Francesca » in Chansons van Thibaut de Champagne, in motetten, instrumentale dansen en polyfonie opgedragen aan Ockegem.
Middeleeuwse muziek om de vingers bij af te likken. Hoofs, ridderlijk, monodisch en polyfoon. Heerlijk. Dat zingen twee maal bidden is en dat je de liefde best zingend verklaart, wordt op een magistrale wijze tot uitdrukking gebracht door de ensembles “Diabolus in Musica” en “Alla Francesca”. En dit, rond 13de eeuwse en 15de eeuwse muziek. Het ene monodisch, het andere polyfoon. En hoe!
***** Plorer, gemir, crier
Als eerste op de cd een compositie van Pierre de la Rue, "Plorer, gemir, crier," zijn klaagzang op de dood van Ockeghem, boven de tenorpartij van het Requiem. Dan volgt Jacob Obrechts missa "Sicut Rosa Spinam" waarvan gezegd wordt dat Ockeghem het uit het geheugen kende hoewel andere wetenschappers suggereren dat de mis tijdens het leven van Ockeghem werd gecomponeerd. Wat zeker is, is dat Obrecht thema's aan Ockegems Missa en aan zijn motet 'Intemerata Dei Mater” ontleent. Daarop volgt één van de meest bekende composities van de Renaissance, Josquin Desprez' ontroerende uiting van verdriet "Nymphes des Bois", zijn toonzetting van het gedicht van Jean Molinet "Deploration sur la mort de Johannes Ockeghem". Tot slot, Johannes Lupus in zijn "Ergone conticuit" die zich beklaagt over de vertrekkende Ockeghem met de woorden van Desiderius Erasmus: "Zo is het nu stil geworden” en Antoine Busnois 'motet" In Hydraulis”, dat hulde brengt aan Ockeghem als de “opperste edele, de gouden stem”.
Laat middeleeuwse muziek
Het vocaal ensemble Diabolus In Musica o.l.v. Antoine Guerber is al geruime tijd gespecialiseerd in de uitvoering van laat middeleeuwse muziek. Meestal hielden ze hun stembereik vrij laag met slechts tenoren, baritons en bassen. Nu doen ze hier beroep op contratenoren en zelfs mezzosopranen. De motetten worden uitgevoerd met één stem per partij. "Plorer", "In Hydraulis" & "Ergone" hebben de bezetting ATTB, "Nymphes" STTBB en de mis met dubbele stemmen (ATTBx2) behalve en eerder ongebruikelijk, het Credo met SATBx2. Zo hebben zij vakkundig de overgang gemaakt van de middeleeuwen naar de renaissance. De titel van de cd “Voix D'Or” verwijst naar de stem van Johannes Ockeghem zelf maar kan hier evenzeer worden toegepast op elk van de tien stemmen van het ensemble, Axelle Bernage (mezzo), Marie Pouchelon (mezzo), Frédéric Bétous (alto), Andrés Rojas-Urrego (alto), Raphaël Boulay (tenor), Olivier Germond (tenor), Hugues Primard (tenor), Branislav Rakic (tenor), Philippe Roche (bas), Emmanuel Vistorky (bas). Ockeghem zelf was bekend om de zachtheid van het timbre van zijn zingende bas en de baslijnen van zijn polyfonie beïnvloedden de expressieve rol van de laagste stemmen in de muziek van zijn vele leerlingen. De mannelijke zangers van Diabolus hebben rijke, resonerende stemmen, perfect geschikt voor de onder de tenorpartij gevulde klank van Vlaamse polyfonie, terwijl de twee mezzo’s met mooie terughoudendheid en delicatesse zingen. Het is deze balans, plus de zin en het gevoel voor frasering, dat deze cd zo buitengewoon mooi maakt.
Onderscheiding
Johannes Ockeghem was niet de uitvinder van de toenmalige moderne muziek, maar hij kan waarschijnlijk meer aanspraak maken op deze onderscheiding dan wie dan ook in de geschiedenis behalve misschien Claudio Monteverdi. Ockeghems roem en invloed waren enorm. Omzeggens elke nog bekende componist van zijn generatie en de volgende, Obrecht, de la Rue, Busnois, Desprez, Mouton, Brumel, Compère, Agricola, Lupus, Regis, De Monte, Richafort, Barbireau, Tinctoris, Lourdault (eigenl. Jean Braconnier) en Gombert, brachten hulde aan Ockeghem. Geen van de vijf composities op deze cd worden toegeschreven aan Ockeghem, maar doorheen de vijf composities hoor je, bij wijze van zingen, wel zijn stem. Jacob Obrechts Missa “Sicut Rosa Spinam” is opgebouwd rond twee citaten van muziek van Ockeghem, de baslijn van het Kyrie van zijn “Missa Mi-mi” en de “Superius” van zijn motet “Intemerata Dei Mater”. De vier motetten van Pierre de la Rue, Josquin Desprez, Antoine Busnoys, en Johannes Lupus zijn alle expliciet eerbetoon aan of elegieën voor Ockeghem en bevatten zijn naam in hun teksten. Ockeghem wordt ook beschouwd als de eerste die een Requiem componeerde, een genre dat het terrein van de polyfonie aanzienlijk uitbreidde. In het begeleidend boekje zijn enkele korte toelichtingen te vinden bij Ockeghem, de componisten en dichters en de stukken zelf alsook de volledige Latijnse-Franse gezongen teksten met vertaling.
**** Thibaut IV van Champagne, geboren in Troyes in 1201 en overleden in Pamplona in 1253, bijg. Posthumus, de Troubadour of de Grote. Hij was een zoon van graaf Thibaut III van Champagne en van Blanca van Navarra, de dochter van Sancho VI van Navarra. Thibauts vader stierf al vóór zijn geboorte en zo volgde hij, onder voogdijschap van zijn moeder, zijn vader op als graaf van Champagne. Hij verwierf de helft van Bar-sur-Seine (vandaag département de l'Aube – région Champagne-Ardenne) en nam deel aan de Albigenzenoorlog tegen Toulouse. In 1234 verkocht hij Sancerre en Châteaudun aan Frankrijk. In een rebellie tegen de Franse koning delfde Thibaut het onderspit, waarop hij Champagne moest onderwerpen aan het gezag van de Franse kroon. In 1234 volgde hij zijn oom Sancho VI van Navarra op als koning van Navarra als Thibaut I en nam hij meer en meer afstand van Champagne. In 1238 ging hij op kruistocht. Hij landde in 1239 in Akko en hield een verkenningstocht naar Gaza, waar hij echter door de Ajjoebiden verslagen werd. Daarna legde hij zich voornamelijk – en vrij succesvol – toe op diplomatie. Toen echter Richard van Cornwall aankwam in het Heilige Land keerde hij huiswaarts.
Troubadour
Thibaut was één van de bekendste en meest geprezen troubadours van zijn tijd. Hij werd in de daaropvolgende eeuw geprezen door Dante als zijn voorloper (“De Vulgari Eloquentia”).Thibaut wordt beschouwd als één van de grootste lyrische dichters van de 13de eeuw. Zijn verzen werden gepubliceerd onder de titel "Poésies du Roi de Navarre" door Lévesque de la Ravallière (Paris, 1742).
Ensembles
“Diabolus in Musica” is een Frans ensemble voor oude muziek opgericht in de jaren ‘80 door Dominique Touron, Sinds 1992 wordt het ensemble geleid door Antoine Guerber.
“Alla Francesca” is een Frans ensemble voor middeleeuwse muziek, opgericht in de late jaren ’80 en gevestigd is in Parijs. Het ensemble staat nu o.l.v. Brigitte Lesne (ook muzikaal leider van het ensemble van vrouwenstemmen Discantus) en Pierre Hamon (hoogleraar fluit aan het Nationaal Conservatorium voor Muziek en Dans in Lyon). Het repertoire van het ensemble omvat de periode vanaf de late elfde eeuw ( troubadours) tot de vijftiende eeuw (Bourgondische meerstemmige zang).
