Tien jaar geleden overleed de legendarische Sovjetdirigent Yevgeni Svetlanov (1928-2002). Lange tijd hebben we zijn plaatopnamen niet meer kunnen beluisteren, ik had ze nooit mogen wegdoen, maar nu worden de authentieke Melodia-opnamen van de platenfirma van het Ministerie van Cultuur van de USSR, weer uitgebracht op cd. Bijzonder goed nieuws voor elke melomaan, waar ook ter wereld
Tien jaar geleden overleed de legendarische Sovjetdirigent Yevgeni Svetlanov (1928-2002). Lange tijd hebben we zijn plaatopnamen niet meer kunnen beluisteren, ik had ze nooit mogen wegdoen, maar nu worden de authentieke Melodia-opnamen van de platenfirma van het Ministerie van Cultuur van de USSR, weer uitgebracht op cd. Bijzonder goed nieuws voor elke melomaan, waar ook ter wereld want, Svetlanovs uitvoeringen, en van Russische muziek in het bijzonder, met het Staats Symfonieorkest van de toenmalige USSR, is tot vandaag ongeëvenaard gebleven. Beluister meteen de Andante’s uit Borodins 2 symfonieën. Niet uitstellen. Onmiddellijk doen.
Waarom een Chimay drinken bij muziek van Borodin? U Verneemt het zo meteen. Alvast, Gezondheid.
De proloog
In 1955 bracht MGM de verfilming uit van “Kismet”, een musical met muziek van Alexander Borodin. Voor de oorspronkelijke Broadway-musical baseerden Charles Lederer en Luther Davis, zich op Kismet, een toneelstuk uit 1911 van de joods-Engels-Amerikaanse auteur Edward Knoblock (1874-1945). De muziek kwam uit Borodins Prins Igor ('Knyaz′ Igor′ ) en uit zijn strijkkwartetten. Het verhaal? De dochter van een dichter wordt verliefd op een kalief. Voilà. Da’s voldoende. Sedert 1955 werden de Polovtiaanse dansen wereld-, wereldberoemd. Niet vanuit de concertzaal, helemaal niet, maar vanuit… de cinema. De tot dan toe onbekende ‘Glijdende dans van de meisjes’ werd het wereldberoemde “Stranger in Paradise”. Borodin werd een crooner en kreeg in 1954, postuum een Tony Award…Fantastisch, niet?
Inleiding
Een vraagje. Wie bezocht de gevangen genomen keizer Napoleon III in Wilhelmhöhe in Kassel (Jérôme Bonaparte noemde het ooit Napoleonshöhe), bleef vier uur bij hem, en speelde, naar men ons wil doen geloven, muziek voor hem? Juist, Marie-Clotilde-Élisabeth Louise de Riquet, comtesse de Mercy-Argenteau. Maar wie was Marie-Clotilde-Élisabeth Louise de Riquet, comtesse de Mercy-Argenteau ? Wel, zij was de oudste dochter van Michel Gabriel Alphonse Ferdinand de Riquet (1810–1865), prince de Chimay, en van Rosalie de Riquet de Caraman (1814–1872). Om U een idee te geven, Florimond-Claude, comte de Mercy-Argenteau (1727–1794), regelde ooit het huwelijk tussen Louis XVI en Marie-Antoinette. Om U maar een idee te geven van de familie. Marie-Clotilde (1837-1890) huwde in 1860 met Eugène Arnould Henri Charles François Marie de Mercy-Argenteau (1838–1888) en was reeds als kind een getalenteerde pianiste. Het jaar na haar huwelijk ontmoette ze Franz Liszt (dat was een legendarische pianist, een soort van rare zigeuner), (sorry, mopje), en in 1866, ontmoette ze Charles-Louis-Napoléon Bonaparte, die bekend zou worden als Keizer Napoleon III. Hij logeerde haar in een “hôtel particulier” in Parijs dat hij via een speciaal daarvoor aangelegd souterain, vanuit de sacristie van de kapel van het Palais de l'Élysée, kon bereiken. Ingenieus, niet?
Vanaf het begin van de jaren ’80 ging Marie-Clotilde zich toeleggen op de Russische cultuur. Ze ging Russisch lezen en spreken, speelde Russische muziek en ontmoette Russische componisten. Door haar relaties in de hoogste, culturele kringen van België, kreeg ze het voor mekaar de opera “De gevangene van de Kaukasus” van Cesar Cui (1835-1918), (spreek uit Kjoej), in Luik op de planken te brengen. Cui en een vriend werden goede vrienden van Marie-Clotilde en brachten regelmatig de kerstperiode door in haar kasteel nabij Luik. De vriend van Cui was een Russische chemicus die uit liefhebberij muziek componeerde.
Eigenlijk was hij het buitenechtelijk kind van de Georgische edelman Luka Gedevanishvili en diens minnares de Russische, 25 jarige Evdokia Konstantinovna Antonova. Geheel volgens de gebruiken van die milieus in die tijd werd hij bij zijn geboorte ingeschreven als zoon van een bediende, in zijn geval van Porfiry Ionovitsj Borodin, en kreeg de naam Alexander, de beschermer. Wist U trouwens dat de specialiteit van Borodin als chemicus, op het terrein van waterstof en koolstof (CnH2n+2) lag? Neen? Allez-gij.
Serieus nu. De opnamen dateren uit 1966 en 1983. De virtuositeit waarmee Svetlanov zijn orkest liet spelen kende en kent zijn gelijke niet. Vlijmscherp, snelle tempi als Troika’s die over de besneeuwde taiga razen, ik noem het graag het Ruslan en Ludmila fenomeen, een samenspel dat je niet voor mogelijk houdt, bijwijlen angstaanjagend dreigend tot agressief, rauw, ijzig Godoenov-achtig (cfr. het klooster uit zijn Petite Suite), uitgesproken, uitgesproken Russisch. Maar ook uitzonderlijk gevoelig, diep doorleefd emotioneel, elegisch. De epische Slavische gevoelswereld. Typisch Russisch. De verklanking van zes maanden sneeuw, vriestemperaturen die U niet voor mogelijk houdt, een dooi waarna een natuurschoon wordt getoverd die wij ons niet kunnen voorstellen, met wodka overgoten uitgelatenheid, verliefdheid die grenst aan het obsessioneel-waanzinnige, wodka s’middags en wodka s’avonds. En bij dit alles dansen, dansen en nog eens dansen. En hoe! Accenten, tegentijden, accelerandi met gekletter in het slagwerk en een trompetklank (ouverture tot Prins Igor, cd 2, 1’51”), waardoor, hadden ze het eerst kunnen beluisteren, Napoleon en Hitler zeker waren thuis gebleven (beluister 3’,52” van het Andante uit de 2de symfonie). Svetlanov slaagde erin om de violen te laten spelen met een densiteit, een juistheid van toon (toch minstens 32 violen samen (1ste + 2de), alle perfect gelijk) en een spanning (beluister 6’,04” tot 6’,42” en 7’6” van hetzelfde Andante), waarbij je haast ongemakkelijk wordt omdat het sonoor resultaat een danige werking heeft op je gemoed, dat het (haast) ondraaglijk wordt. Onvoorstelbaar, niet te geloven, zelfs niet wanneer je het hoort. Zijn opname van de integrale 27 symfonieën van Nikolaj Mjaskovski (1881-1950) (in een 16-CD box uitgebracht door Warner als onderdeel van de Svetlanov Edition), werd trouwens in 2008 door het gerenomeerde Britse muziektijdschrift Gramophone, uitgeroepen tot winnaar van de Classical FM Gramophone Record Awards in de categorie Orkestmuziek. Meer dan terecht. Weet wel dat het hier gaat over een dirigent van wie de Volkskrant ooit schreef “Het geheim van Svetlanovs muzikale wilsoverdracht stak op een onbekende plaats achter het middenrif. Hij was een Russische brombeer in wie we onmiddellijk de ijzeren rasmuzikant herkenden.” Van 1992 tot 2000 was Svetlanov eerste dirigent van het Residentie Orkest in Den Haag, in opvolging van de grote Hans Vonk (1942-2004), de zoon van de eerste violist van het Concertgebouworkest, die aan het einde van zijn leven vanuit een rolstoel moest dirigeren…
En dan te bedenken dat Svetlanov reeds als kind in Moskou op het podium stond, bekeken door 4000 ogen (zijn ouders waren beiden zangers in het Bolsjojtheater), als het zoontje van Cio-Cio-San in Madama Butterfly, dat hij vanaf 1955 als 27-jarige, zelf het orkest van het Bolsjojtheater dirigeerde, en er vervolgens in 1962 benoemd werd tot eerste dirigent. Dat hij vanaf 1965 eerste dirigent was van het Staats-Symfonieorkest van de Sovjet-Unie (tegenwoordig het Academisch Symfonieorkest van de Russische Federatie), dat hij alleen Russisch sprak, en dat hij zich tot de buitenlandse orkesten richtte met de woorden: "kaputt" en "gut" en enkele Italiaans klinkende woorden. Wel ja, dat is eigenlijk genoeg, niet?
Dat Svetlanov een voorkeur had voor orkesten in steden die aan zee lagen wegens de mogelijkheid tot zeevissen en dat dit ooit gehoor kreeg bij het Haags Orkest, dat hem hengels schonk en meeging op de boot. Wat zeg je daar van?
Enigszins ontroerend is ook dat de cd’s nog lijken op de oorspronkelijke Soviet vinyl singles. Nostalgie, voor mij toch. Niet alleen deze cd maar alle cd’s van Svetlanov zijn een must. Ook deze met werk van Skrjabin, Rachmaninov, Rimski-Korsakov, Glinka, e.a. (pik ook eens de 3 cd’s “Karajan in Moscow” mee), en zeker ook de net verschenen cd met Orkestwerk van Alexander Glazounov (1865-1936), nl. zijn twee suiten, twee orkestfantasieën en een orkestrapsodie. Onbekende meesterwerken van de gewezen professor voor instrumentatie en contrapunt aan het conservatorium van Sint-Petersburg, om maar één cd van de vele nog te vermelden. Voor de andere Svetlanov-opnamen kan U “Firma Melodiya Catalogue” intikken en Sesam zal zich voor U openen. Dat Yevgeni Svetlanov opnieuw in de belangstelling staat is een zegen voor de muziekwereld. Moge veel jongeren hem ontdekken.
Met dank aan Mikhaïl Gnessin, Youri Chaporin, Heinrich Neuhaus en Alexander Gauk, die hem als jongen les gaven. Meteen aankopen.Tien jaar geleden overleed de legendarische Sovjetdirigent Yevgeni Svetlanov (1928-2002). Lange tijd hebben we zijn plaatopnamen niet meer kunnen beluisteren, ik had ze nooit mogen wegdoen, maar nu worden de authentieke Melodia-opnamen van de platenfirma van het Ministerie van Cultuur van de USSR, weer uitgebracht op cd. Bijzonder goed nieuws voor elke melomaan, waar ook ter wereld.
