***** Enorme kleurvlakken als lyrische uitdrukkingen van emoties. U heeft ze zeker al eens ergens gezien. Nu blijkt dat deze picturale vernieuwing veel dichter bij de muzikale vernieuwing stond  dan men op het eerst gezicht zou denken. Annie Cohen-Solal schreef de biografie over Mark Rothko. Su-bliem!

***** Enorme kleurvlakken als lyrische uitdrukkingen van emoties. U heeft ze zeker al eens ergens gezien. Nu blijkt dat deze picturale vernieuwing veel dichter bij de muzikale vernieuwing stond  dan men op het eerst gezicht zou denken. Annie Cohen-Solal schreef de biografie over Mark Rothko. Su-bliem!

De Frans-joodse schrijfster Annie Cohen-Solal (°1948) werd na haar boek “Paul Nizan, communiste impossible”, vooral beroemd door haar schitterende biografie over Jean-Paul Sartre. Zij is hoogleraar études américaines aan de universiteit van Caen en was in 1989 als gastconservator verantwoordelijk voor de bijzondere tentoonstelling ‘Magiciens de la terre’ in het Centre Pompidou en in de Grande halle de la Villette in Parijs. Annie Cohen-Solal publiceerde in 2003 een indrukwekkende historisch-sociologische studie over de relatie tussen de Franse en Amerikaanse kunstwereld van half negentiende tot half twintigste eeuw in Parijs en New York, 1867-1948 (in het Nederlands vertaald als “Naar levend model” (Meulenhoff)) en een monument van 607 bladzijden over de New Yorkse kunsthandelaar Leo Castelli, “Leo Castelli en Zijn Kunstenaarskring in New York” (Atlas-Contact). Nu verscheen haar derde monument, haar boek over Mark Rothko in Nederlandse vertaling. Een monument van jewelste!

Fascinerende ontwikkeling

De joods-Letse-Amerikaanse schilder Mark Rothko (1903-1970) werd wereldberoemd door zijn enorme kleurvlakken waarmee hij fundamentele menselijke emoties op een plastisch, muzikale wijze uitdrukte. Annie Cohen-Solal schreef een boek over het leven en werk van deze lyrische schilder en gaf een diepgaand beeld van de tijd en plaatsen waarin zijn muzikaal-picturaal werk tot ontwikkeling kwam. Ze vertelt over de pogroms in Rusland, de emigratie in 1913 naar Amerika, de joodse buurten in Portland, de xenofobische jaren twintig en over het dynamische naoorlogse New York met zijn kunstverzamelaars en galerieën. Het beeld dat Cohen-Solal van deze invloedrijke, intellectuele en rebelse kunstschilder schetst en de ontwikkeling die hij doormaakt, is ronduit fascinerend. Haar boek en Rothko’s schilderijen zijn van hetzelfde niveau.

Queeste naar ruimtelijkheid

Tot de kring in New York waartoe Mark Rothko behoorde, behoorden ook nogal wat musici. De leden van de New York School van de First Generation American painting, die vernieuwing brachten door abstract en figuratief expressionisme,  Action Painting en Colorfield Painting waren net als de componisten, doordrongen van de queeste naar ruimtelijkheid. De nieuwe duiding en bepaling van ruimte, plaats in de ruimte, bevattelijkheid van ruimte, betekenis van ruimtelijk effect en de relatie tijd en ruimte waren niet beter te meten en af te bakenen dan door klank en klankstructuren. Door muziek dus. Zowel plastisch en picturaal als sonoor had Rothko, die naderhand Jackson Pollock en Willem de Kooning vervoegde, affiniteit met de vernieuwingsdrang van John Cage (1912-1992).  Cohen-Solal schrijft dat in 1944  Robert Motherwell  door Peggy Guggenheim gevraagd werd te exposeren in haar Art of This Century Gallery.  Vier jaar later werkte Motherwell samen met o.a. Barnett Newman en Mark Rothko op een door Clyfford Still geïnitieerde school op Eight Street met de naam "The Subjects of the Artist". Clyford Still heeft sedert 2011 zijn eigen museum in Denver/Colorado, ontworpen door architect/museumspecialist Brad Cloepfil van Allied Works Architecture.

John Cage en andere componisten

In het boek van Cohen-Solal lezen we dat door om te gaan met Motherwell en met de schrijver, filosoof en kunstcriticus Harold Rosenberg, Rothko lid werd van een intellectueel gezelschap dat openstond voor schrijvers, architecten en musici.  Zij brachten in september 1947 het avant-gardetijdschrift “Possibilities”  uit. De redactie bestond uit Motherwell, Rosenberg, de architect en designer Pierre Chareau en John Cage. Er verscheen  één nummer. Verder lezen we dat in 1948 door Rothko,  William Baziotes, David Hare, Barnett Newman en Robert Motherwell, de  loft in East Village  al snel beroemd werd door de vrijdagse lezingen, waarbij die van de oprichters van de school en hun vrienden werden afgewisseld met lezingen door Joseph Cornell (de ontwerper in 1958 van de Space Object Boxe “For Chiarina”, een ode aan Clara Wieck), John Cage, de dadaïst Richard Hülsenbeck en Hans Arp. Dit alles beïnvloedde Cage heel sterk.

Vanaf 1956 gaf Cage vervolgens colleges aan de New School for Social Research in New York waardoor hij grote invloed zou uitoefenen  op het ontstaan van Fluxus en de minimal music van La Monte Young (°1935). De  environments en happenings, de combinatie van klassieke Indische muziek en Japanse Gagaku-muziek in audiovisuele producties met psychedelische inslag met uiterst lang aangehouden tonen  en eindeloze herhalingen van Young, leidde o.a. in Nederland tot samenwerking tussen hem en Willem de Ridder die met Wim van der Linden “Sad Movies” realiseerde en die met de componisten Dick Raaijmakers, Louis Andriessen, Peter Schat, Ton Bruynel, Rob du Bois, Jaap Spek en Misha Mengelberg, medeoprichter was van de Mood Engeneering Society, concerten als visuele muziekevents. De Ridder werkte op zijn beurt ook nog samen met Nam June Paik, de uitvinder van de videokunst.

New York School

Samen met de componisten Morton Feldman (1926-1987), Earle Brown (1926-2002) die aan de basis lag van de New Yorkse Downtown music en Christian Wolff (°1934), vormde Cage trouwens in de jaren ’50 zijn eigen New York School. Brown zag overigens zijn Open Form als de sonorisatie van Alexander Calders mobile sculptures en van Jackson Pollocks action paintings. In 1971 componeerde Morton Feldman, gevormd door Wallingford Constantine Riegger (1885–1961), één van de American Five, de groep avant-garde componisten met Charles Ives, Charles Ruggles, Henry Cowell en John J. Becker, en componist van de ongelooflijke Study in Sonority (1927) voor 10 violen, in navolging van Riegger, dan weer treffende muziek bij de ruimtelijke kleurenmagie van de Rothko Chapel in Houston Texas, één van de meest verheven plaatsen ter wereld.

Feldman kwam trouwens met Rothko in contact door zijn leermeester Stefan Wolpe (1902-1972) die in 1938 van Berlijn naar de Verenigde Staten vluchtte en daar in de jaren ‘50 nauw contact had met de abstract expressionisten. Wolpe, leerling van Schreker en Busoni en muziekdirecteur van het Black Mountain College, was ook betrokken bij de zomercursussen in Darmstadt en gaf les aan de componisten Morton Feldman, Ralph Shapey, David Tudor, en Charles Wuorinen.  In East Village verzamelde zich een gezelschap van beeldende kunstenaars (Philip Pavia, De Kooning, Franz Kline en de beeldhouwer Ibram Lassaw), musici (Cage, Edgar Varèse en Max Margulis, die ook fotograaf was en mede oprichter van Blue Note Records), critici, schrijvers (o.a. Hannah Arendt), curatoren, galeriehouders en verzamelaars (de beroemde Leo en Ileana Castelli).

Toneeldoek

We vernemen ook dat om bij te dragen aan de allure van het legendarisch Four Seasons Restaurant, Mark Rothko benaderd werd door Phyllis Lambert en Philip Johnson. In het voorjaar 1958 vroegen ze hem nl. een serie muurschilderingen te ontwerpen voor de kleinste eetzaal, "something that will ruin the appetite of every son-of-a-bitch who ever eats in that room" in het aan 99 East 52nd Street in het Seagram Building in Midtown Manhattan gelegen restaurant. In het project voor het restaurant werd ook plaats ingeruimd voor het enorm, rijk versierd toneeldoek dat Picasso had ontworpen voor de productie van “El Sombrero de Tres Picos” (“Le Tricorn”) van Manuel de Falla door Diaghilevs Ballets Russes in Parijs in 1919. Het hing tussen de Grill Room en de Pool Room.

Een onnoemelijk interessant boek. Met dank aan de uitgeverij Meulenhoff en ook aan Reintje Ghoos, Judith Wesselingh en Jan Pieter van der Sterre die het met z’n drieën hebben vertaald. Een subliem boek!