In het kader van Festival 20-21 hebben enkele tientallen luisteraars zich afgelopen zondag gedurende ruim 4 uur overgegeven aan het trio For Philip Guston van Morton Feldman. Met een onwaarschijnlijke mate van concentratie hebben de drie musici van Het Collectief zin voor avontuur en frisheid kunnen overbrengen alsof elke noot nieuw was. Een van de kenmerken van Feldmans werk is zijn focus op het hier-en-nu, waarbij verwachtingen irrelevant zijn. Er zijn daardoor nauwelijks structurerende elementen waaraan de luisteraar zich kan vastklampen. Hoogstens kan het publiek constateren dat de eerste twee uren een vorm van auditieve ontheemding veroorzaken, waarna zich langzaam een zacht en eindeloos tapijt van meer tonale en ritmische motieven ontvouwt. Zelfs is er even een dansje van de piccolo.
De harmonieën van Feldman zijn uniek. Regelmatig komen drieklanken van belendende noten voor die zich pas ontplooien wanneer ze over drie octaven worden verdeeld. Feldman gaat hiermee zuinig om. Soms werken ze als vage signalen, dan weer als flonkerende hemellichamen. Het vereist perfectie en discipline om die elementen aan de oppervlakte te laten komen. Thomas Dieltjens (piano en celesta), Toon Fret (fluit, altfluit en piccolo) en Tom De Cock (vibrafoon, glockenspiel, bellen en marimba) zijn daarin volledig geslaagd. Hun vermogen tot volledige concentratie was de bepalende factor, vooral in de stukken waarin de partijen worden gespeeld in een onderling verschillende maatsoort. De musici hebben voortdurend moeten tellen: de percussionist met zijn stokken, de fluitist met voeten en handhouding, de pianist met voeten en hoofdknikjes. Bovendien moesten zij één zijn met hun instrument. “Want”, zei Feldman eens, ”de natuurlijke vijand van de musicus is zijn instrument”.
Bij deze uitvoering hoefden de luisteraars niets te doen. Deze recensent had zich genesteld in een strandstoel op het podium en was na een half uur op reis door een heldere sterrenhemel — zonder vertrek, laat staan bestemming. Soms zweefde hij dwars door de dichtheid van de Melkweg, dan weer in een lege zwarte kosmische ruimte. Op andere momenten bevond hij zich op de achterplecht van een rank bootje dat door het water van een windstil meer sneed. Hij keek naar de hekgolven die vrijwel onmiddellijk verdwenen. Een eindeloze reeks van korte motieven die maar even blijven hangen.
Over zijn compositorisch proces zei Morton Feldman: “Het gaat bij mij om pure concentratie. Ik heb geen ideeën die ik wil uitwerken. Mijn startpunt is het moment dat ik leeg ben. Zodra ik akkoorden en noten begin te schrappen, weet ik dat ik mijn concentratie heb verloren. Deze muziek kan alleen worden geschreven in uiterste concentratie”.
De musici hebben deze vier uur geen moment van ontspanning gekend, maar zijn er wel ontspannen aan begonnen. Hun concert bestond uit een balsem van tonen die zij niet hebben laten verglijden in ambiente herhalingen. Zij speelden minuscule variaties op variaties, culminerend in een bewegend mozaïek van tonen en kleuren. Het Collectief toonde een maximaal koesterend vermogen om elke noot zorgvuldig en liefdevol tot zijn recht te laten komen.
Wat: For Philip Guston – Morton Feldman
Wie: Het Collectief
Waar: Festival 20-21, 30CC/Schouwburg, Leuven
Wanneer: Zondag 11 oktober 2020
Foto’s: Malou Van den Heuvel
