Komt het door zijn ligging aan de rivier die het wit van de huizen weerspiegelt? Of door de nabijheid van de Atlantische Oceaan misschien. Het eerste wat mij in Saintes telkens weer opvalt, is het bijzondere licht dat in en rond de stad speelt, in boulevards en op pleinen, rond de boog van Germanicus en rond de Abbaye aux Dames. Deze site rond de abdijkerk uit de 11de eeuw is het hart van het jaarlijkse muziekfestival dat in de flowerpowertijd begon als een muziekfeestje van Philippe Herreweghe en zijn vrienden uit de oude muziek. Intussen is het festival uitgegroeid tot een muziekevenement met internationale weerklank, dat dit jaar al aan zijn 48ste editie toe is.

Van overal reizen melomanen in de maand maart naar de Charente-Maritime, zo’n 100 km ten noorden van Bordeaux, om er hun concerttickets persoonlijk te komen reserveren en de beste plaatsen te kiezen. Daarvoor wordt er zelfs op de binnenkoer van de abdij in slaapzakken overnacht. Een trouwe festivalbezoeker uit Oost-Vlaanderen had om 6 uur ’s ochtends al het volgnummer 42 in l’Abboutique.

Net als in de beginperiode heeft het festival zijn ‘muzikale vrienden’. Usual suspects uit ons land zijn onder meer Huelgas Ensemble, Graindelavoix, Vox Luminis, Oxalys, Het Collectief en natuurlijk founding father van het festival Philippe Herreweghe met zijn Orchestre des Champs-Elysées en/of Collegium Vocale.

Unieke coup de coeur

Het openingsconcert op 12 juli in de gotische kathedraal Saint-Pierre was tot buiten via koptelefoons te volgen. Wie de origineelste foto van deze happening instuurde, maakte kans op gratis concerttickets. Le Concert Spirituel en Hervé Niquet bouwden een geënsceneerd programma rond een achtkorige mis van Orazio Benevolo (1605-1672). Jammer dat ik dit monumentale concert gemist heb. Het moet ronduit indrukwekkend geweest zijn, époustouflant. Gelukkig is de Missa si Deus pro nobis nog te beluisteren op 16 maart 2020 in BOZAR tijdens het Klarafestival. Mijn coup de coeur van deze festivaleditie is de unieke productie van Mahlers Das Lied von der Erde door Het Collectief onder leiding van Reinbert de Leeuw en met vocale solisten Lucile Richardot en Yves Saelens.

Mahler bouleversant
Gérard Pangon in Musikzen
Au festival de Saintes, Mahler fait le bonheur des mélomanes
Thierry Collard in Sud-Ouest
Le maestro hollandais, dont les mouvements et le corps se courbent sous le poids de l’œuvre et des années, maintient solides les complexes fils de la polyphonie
Vojin Jaglicic in Ôlyrix

Mahler noch Schönberg hebben hun eigen partituur van Das Lied von der Erde ooit gehoord. Dat kan niet worden gezegd van Reinbert de Leeuw, die in Saintes met verve zijn eigen bewerking voor kamermuziekensemble dirigeerde. Hij schreef ze in 2011 voor het Asko-Schönberg ensemble in het kader van de Rotterdamse Operadagen. Jammer toch dat zowel het programmaboek als de Franse muziekpers volhouden dat in Saintes de Schönbergversie werd gespeeld, vooral omdat we weten dat de Leeuw helemaal niet houdt van de ‘reductie’ die Schönberg in 1921 begon en die Rainer Riehn in 1983 voltooide.

De intussen bejaarde en broze dirigent komt in Saintes het podium op om meteen met sterke hand een 15-koppig leger van solisten aan te voeren. Whaam – wat een grootse klank spat hier uit, wat een dynamiek. Met de ogen dicht denk je af en toe een orkest op volle sterkte te horen. Velen van hen kwamen voor de gelegenheid over vanuit het Rotterdams Filharmonisch Orkest om Het Collectief à géométrie variable tot het vereiste aantal te brengen.

Das Lied is een liedcyclus voor tenor en mezzosopraan: twee stemmen die elkaar nooit raken. De één gaat op als de ander het podium verlaat, elk in zijn universum. Sinds zijn eerste samenwerking met de Leeuw in de Rotterdamse Operadagen ziet Yves Saelens deze twee stemmen als een voorbeeld van yin en yang, man en vrouw: de aanvulling van twee complementaire tegengestelden die elkaar in vraag stellen, elkaar misschien niet eens verstaan, maar toch proberen tot elkaar te komen. In de poëzie die Mahler uitzocht, ziet Saelens ook dat bevreemdende, oosterse element: attractief, beroerend, diepzinnig, losbandig, levensdronken, verstild, loslatend … Alles in één.

Vrouw met twee stemmen

Bij de productie in Saintes kwamen de stemmen ook letterlijk uit een andere wereld. Stephan Maciejewski, de artistiek leider van het festival die de concertprogrammatie al in 1996 van Herreweghe overnam, had een gokje gewaagd. Hij nodigde iemand uit het barokgenre uit: de Française Lucile Richardot. U kan haar onder meer kennen van de opname Perpetual Night die ze maakte met ensemble Correspondances. Het originele Lied von der Erde van Mahler zou ze nooit hebben aangenomen, zegt Richardot, maar een versie voor kamermuziek zag ze nog net zitten. Richardot is de vrouw met twee stemmen: glashelder, bijna scherp in de hoogte om in één en dezelfde zin over te schakelen naar een warme, ronde klank die je omarmt. Jawel, sommigen zullen dit technisch gezien als een mankement zien. Ik vond het eerder fascinerend. En met wat een gemak en hoe bescheiden zingt ze dit voor haar onbekende repertoire.

Yves Saelens heeft een levenslange band met Das Lied. In 1998 zong hij de Schönberg/Riehnversie al op een festival in Tours. En in 2011 zong hij samen met Birgit Remmert de transcriptie van Reinbert de Leeuw, een licht-scenische uitvoering die daarna onder meer op het Klarafestival 2012 te horen was. Als een heldentenor gooit Yves Saelens zich hier in Saintes in Das Trinklied vom Jammer der Erde. Hij heft het glas, alles openbrekend, de grote oerschreeuw van het leven. Ook zonder tekstboekje erbij, geloof je wat hij vertelt. Helaas valt te betreuren dat zijn stem vooral in het eerste en derde lied een beetje wegzonk in de collectiviteit, wat bij Richardot niet het geval was. Toegegeven, de mezzo zingt vooral tijdens de zachtere orkestpassages, terwijl de tenor vaak tegen zware forte’s moet opboksen. Is de akoestiek van L’Abbaye dan toch niet geschikt voor dit repertoire? Spelen die 15 solisten zo overtuigd de ziel uit hun lijf dat ze buitenproportioneel groot worden? Of heeft de Leeuw in zijn enthousiasme de balans niet goed bewaakt? Trouwens, ook in andere concerten in L’Abbatiale van Saintes hoorden we zangers die niet boven de instrumenten uitkwamen, zoals bij Gli Angeli onder leiding van Stephan MacLeod om er maar één te noemen.

Het grote en het intieme

Anders dan in de versie van Schönberg/Riehn heeft Reinbert de Leeuw een harp voorzien en hoeft de piano maar één harppartij – Mahler schrijft er twee voor – over te nemen. Dunkel ist das Leben klinkt lichter en draaglijker met een harpbegeleiding. In plaats van één zet de Leeuw twee klarinetten in. Treffend is ook de contrafagot, die heerlijk mengt met andere instrumenten zoals de gong en de cello die samen de doodsklokken laten luiden. Of zijn het eerder zweepslagen die achter je aan zitten: komaan, doe iets, want het leven is kort. Waar Schönberg de celesta achterwege laat (om te besparen?) kiest Reinbert de Leeuw net als in het symfonische origineel in Der Abschied voor een celesta die intiem dialogeert met de harp. Onbewogen, in de beste zin van het woord, is Lucile Richardot de hogepriesteres die de woorden Ewig … ewig over haar toehoorders uitspreekt.

Ich wandle nach der Heimat, meiner Stätte
Ich werde niemals in die Ferne schweifen
Still ist mein Herz und harret seiner Stunde!

Al sinds de besloten concerten van het Weense Verein für musikalische Privataufführungen dat Schönberg in 1918 oprichtte, worden symfonische werken in pocketformaat uitgevoerd. Dat ze minder kosten aan de organisator is mooi meegenomen. Dat ze een amputatie van het origineel zouden zijn, is stof voor discussie. Bij Das Lied van de Leeuw konden we nog maar eens horen dat een kamermuziekversie net hetzelfde verhaal vertelt als haar grote voorganger uit 1909. Alleen worden de muzieklijnen én de tekst duidelijker, de details veel hoorbaarder, is het kleurenpalet verfijnder, is alle bombast – voor wie het daar niet op begrepen heeft – verdwenen en is het eindresultaat gewoonweg veel poëtischer. Zoals pianist en artistiek leider van Het Collectief Thomas Dieltjens zegt, brengt deze versie van de Leeuw het beste uit twee werelden bijeen: het grote en het intieme. Hoe donker het leven ook kan zijn, na dit concert voelde ik mij redelijk verzoend met de eeuwige cirkel van het Leven en de Dood. Na zulke intense concertervaring heb je vooral zin om er het zwijgen toe te doen. Het vuurwerk en traditionele bal van de Quatorze Juillet waren niet aan mij besteed. Hopen maar dat deze productie nog eens in onze contreien te horen zal zijn.

Gallia Théâtre is de cinemazaal van Saintes die de betere film projecteert. Tijdens het festival kan u er terecht voor films die een directe link met de concertprogrammatie hebben. Deze zomer liep daar onder meer La tourneuse de pages van Denis Dercourt, de Mahlerdocumentaire Autopsy of a genius van Andy Sommer en de cultfilm Mahler van Ken Russell uit 1974 met Robert Powell in de rol van de componist. In de kapittelzaal van de abdij loopt dan weer de tentoonstelling Mahler, mon temps viendra….

In maart wordt het programma van het Festival van Saintes 2020 bekendgemaakt. In het tweede deel van deze reportage leest u binnenkort meer over dit festival, dat het beste van twee werelden bijeen brengt: vakantie en cultuur.

• WAT: concertverslag uit het Festival van Saintes 2019. Deel 1.
• WIE: Het Collectief o.l.v. Reinbert de Leeuw || Gustav Mahler (1860-1911) – Das Lied von der Erde
• WAAR: L’Abbatiale, Saintes, Frankrijk
• WANNEER: zondag 14 juli 2019
• FOTO’S: © Sébastien Laval | Johan Vandenbosch
• CONCERTTIPS:
• Op 26 november 2019 (20u) is Lucile Richardot in de Fondation Axel Vervoort in Wijnegem te horen in het programma Perpetual Nights met ensemble Correspondances onder leiding van Sébastien Daucé.
• Yves Saelens treedt samen met Oxalys op in het programma The Curlew, Britse kamermuziek van onder andere Vaughan Williams, Warlock en Dove op 3 oktober 2019 (20u30) in de Grote Aula Maria Theresia in Leuven. In februari 2020 zingt hij in de Da Ponte trilogie van Mozart in De Munt in Brussel.