Bij klassieke periode springen meteen Haydn en Mozart in het hoofd. Maar onze eigen componisten uit deze periode doen zeker niet onder bij hun Duitstalige collega’s. Componisten uit de Nederlanden waren ver buiten de grenzen begeerd. Vooral Parijs was een begeerde bestemming voor vele Vlaamse kunstenaars. Zo vielen de opera’s van de Luikenaar André Ernest Modeste Grétry (1741-1813) bij het Parijse publiek zeer in de smaak, wist François-Joseph Gossec (1734-1829) op 25-jarige leeftijd iedereen omver te blazen met zijn requiem waarna hij een belangrijke figuur werd in voor de Franse symfoniecultuur en bouwde ook Bruggeling Hébert Leemans (1741-1771) een mooie carrière uit in de Franse hoofdstad.
Deze laatste componist gaat in dit artikel met de spotlight lopen. Het is namelijk zo dat het Terra Nova Collective o.l.v. Vlad Weverbergh een componistenportrait van Leemans uitbrengt ter gelegenheid van zijn 250 jaar overlijden. Maar voor dit portrait aan bod komt, klinkt eerst de vraag: wie was deze Hébert Leemans?
De “Brugse Mozart”
Hébert Philippe Adrien Leemans werd geboren in een familie van muzikanten. Zijn vader, Adriaan Leemans (1707-1750), trok in 1737 van Lier naar Brugge om er stadsbeiaardier en organist van de Sint-Donaaskathedraal te worden. Over de broers van Hébert Leemans is minder geweten al is het duidelijk dat ook zij met muziek bezig waren. Zijn broers waren actief bij de Confrerie van het Concert (1750-1780), een organisatie waar amateurmusici zowel privé als publieke concerten gaven. Hier kon de jonge Hébert Leemans repertoire ontdekken.
Wanneer Leemans juist naar het bruisende Parijs trok, is niet geweten maar in 1765 lag zijn Opus 1 er op de drukpers. Voor zijn verhuis te financieren, kreeg hij financiële steun van zijn doopmeter, Anna van Caloen die getrouwd was met burggraaf Pieter de Vooght. Aan haar zou hij in 1767 nog een compositie opdragen. Voor inkomsten begon Leemans al snel kinderen uit de aristocratische middenklasse te onderwijzen in zang en cello. Hij werd al snel een geprezen leraar. Vermoedelijk gaf Leemans ook concerten, zo werd hij beschreven als een virtuoos in Mercure de France (maart 1769) maar hierbij werd het instrument niet vermeld.
Als componist wijdde Leemans zich tot drie grote genres: vocale composities, symfonieën en kamermuziek. Zijn vocale airs en ariettes, waaronder Que l’attente me tourmente (1768), componeerde hij voor zijn leerlingen. Zijn liederen bevatten een luchtige levendigheid met eenvoudige maar aansprekende begeleiding. Zijn symfonieën liggen in lijn met de vocale werken aangezien Leemans ze schreef in de stijl die bij zijn leerlingen in de smaak viel. Er zijn in totaal 14 symfonieën van hem bewaard gebleven — er is weet van werk dat verloren is gegaan maar niet van hun inhoud — allen in een Italo-Mannheim-stijl vermengd met Franse lyriek en, op twee na, bevatten ze allen vier delen waaronder het geliefde menuet. Ook zijn kamermuziek schreef Leemans met zijn aristocratische cliënteel in het achterhoofd. Het zijn kleine, charmante werken die, niet onbelangrijk voor de verkoopcijfers, voor een flexibele bezetting gecomponeerd zijn.
Leemans stierf onverwacht op 30-jarige leeftijd. Hij stierf voor Franse symfoniecultuur echt in bloei kwam. Hierdoor heeft Leemans nooit gebruik kunnen maken van de rage voor naam te maken zoals tijdgenoten, onder wie Gossec die 24 symfonieën schreef, wel konden. Terra Nova Collective wil deze Bruggeling in Parijs de erkenning geven die hij verdiend en besloot om zijn oeuvre nieuw leven in te blazen.
Componistenportrait door het Terra Nova Collective
Terra Nova Collective komt op voor het Belgisch muzikaal erfgoed. Vergeten componisten zetten ze opnieuw in de kijker met een componistenportrait. Componisten die reeds eerder aan bod kwamen, zijn onder meer Joseph Ryelandt (1870-1965), Amand Vanderhagen (1753-1822) en Henri Joseph Tobi (1741-1809).
In 2021 was het exact 250 jaar geleden dat Hébert Leemans overleed. Dit was voor het Terra Nova Collective het perfecte moment om hun zevende componistenportrait aan de Bruggeling op te dragen. Aan de hand van vier cd’s brengen ze de opmerkelijke carrière van Leemans tot klinken. Dit alles doen ze op historische instrumenten.
Het eerste volume uit deze reeks rond Leemans was een dubbel-cd met zijn 14 symfonieën. Nu volgt een tweede uitgaven met zijn Six quatuors, opus 3 (1769). Oorspronkelijk waren de drie laatste kwartetten voor fluit, fagot, viool en cello en voor de drie eerste zijn er verschillende opties beschikbaar: 1. voor hobo, fagot, viool, cello; 2. of een paar violen en een paar cello’s: 3. of voor strijkkwartet. Dit illustreert al mooi de flexibiliteit van Leemans kamermuziek. Terra Nova Collective koos voor de eerste optie met hobo.
De kwartetten kennen een bepaalde lichtheid. De melodie lijkt bijna te zweven terwijl imitatie tussen de verschillende muzikanten de muziek een speels karakter geven. In de baspartij weerklinken restanten van de barokke en galante stijl terwijl, ondanks de vele noten in de baspartij, een tragere harmonische progressie en de opbouw van de melodie klassieke invloeden verbergen. Hierdoor doen sommige passages wat denken aan echo’s van Vivaldi terwijl andere dan weer eerder een Mozartiaans karakter hebben.
De zes kwartetten komen op de cd niet in volgorde voor. In plaats daarvan is er gekozen voor een symmetrische constructie gebaseerd op afwisseling. Nummer 2 en nummer 6 van de kwartetten hebben elk drie bewegingen terwijl de overige vier er slechts twee hebben. De twee composities met elk drie delen zijn als hoekdelen uitgekozen waardoor ze de cd openen en daarna weer sluiten. Ter variatie wisselen de kwartetten met hobo en fluit elkaar af. Door deze afwisseling in klankkleur komt de eigenheid van deze twee houtblazers extra goed in het oor van de luisteraar te liggen. Het geeft de cd als geheel een erg gebalanceerde uitwerking. Wat perfect aansluit bij het gedachtegoed van het classicisme.
WIE: Terra Nova Collective o.l.v. Vlad Weverbergh
WAT: Hébert Leemans: Chamber Music
UITGAVEN: Et’Cetera KTC1751
BESTELLEN: volume 1 met symfonieën | volume 2 met kamermuziek
