Gouden Labels 2010/11

Eerst en vooral wil ik het jarige initiatief  « Klassiek Centraal » heel hartelijk gelukwensen  – ik bedoel hier uiteraard de personen die achter het initiatief staan en er de drijfveer van zijn . Ik denk dat wij allen – de hier aanwezige sympathiserende melomanen zowel als de afwezige , én alle actieve musici die de klassieke muziekscène bevolken, de onverdachte élan en de blijk van enthousiasme en waardering die uitgaat van een werking als deze dankbaar moeten beseffen , en appreciëren.

 Ludwig  heet  dan wel niet van Beethoven , maar evenmin van Gisteren!  Dank je wel…en doe zo voort, met heel je équipe.

   Dat ik nu werd gevraagd de ‘feestrede’ te houden, dààrvoor ben ik zelf niet verantwoordelijk – dat komt op rekening van hem die mij vroeg…en het zal blijken of zijn keuze  gelukkig was – Ik doe mijn best, en wat ik zal zeggen komt op mijn rekening …

   Geloof het of niet : ik heb veel voorbereidingswerk  aan deze speech besteed ; en daarbij merkte ik vooral dat ik het niet makkelijk vond om mijn plooi te vonden in mijn betoog …

  De klassieke muziek zit namelijk vandaag in een  situatie, die vooral véélzeggend is over onze maatschappij als geheel … en als stof tot een feestrede is deze situatie niet altijd evident.

   Als ik hier over klassieke muziek praat (of over andere “klassieke” kunst) , dan bedoel ik daarmee inderdaad die muziek  (of andere kunst) die tot ons is gekomen  na door de tand des tijds te zijn gefilterd en gekeurd . Deze kunstuitingen zijn een soort gemeengoed geworden mettertijd, een erfgoed zou je kunnen zeggen, dat zijn voortzetting kent in ons heden: het gaat hier om een lijn die uit de voorbije eeuwen komt en vandaag nog wordt  doorgetrokken – hier en nu,  in al zijn verscheidenheid.   Monteverdi, Bach, Mozart , Beethoven, Stravinsky, Webern,  zijn zoals Memling, Michelangelo , Rodin, Picasso – of  als Molière, Goethe, Dostojewski  en Kafka – niet weg te denken uit ons cultuurverleden – en ook niet  uit ons cultuur-“heden” – wat sommigen daar ook mogen over denken..

 We staan immers in een actieve relatie tot deze grote geesten en hun werken , en hun inzicht, intuïtie  en inventie, ontstaan in andere tijden dan ‘de onze’, blijft nog immer doorwerken in ons. Dit geheel van invloeden en inwerkingen op ons , 21^ste eeuwers, maakt een essentiëel  (zoniet hét essentiëel) deel uit van wat we “algemene cultuur” noemen ; we mogen bijna zeggen:  zij ‘bevolken’ onze genen   en bevruchten onze geest . Dit is een schat die de mensheid moet koesteren wil ze niet verworden tot een verzameling lege vaten…

Wat nu echter volgens mij sinds een paar tientallen jaren aan de gang is, is  een crisis in de overlevering van deze algemene cultuur tout court , in brede lagen van de bevolking – en dìt  is het reële en ongemakkelijke  kader waarbinnen vandaag de klassieke kunst  gevat zit, en in het bijzonder de klassieke muziek.    

 Crisis in de over-levering, zei ik – een probleem in het “door-geven” dus; inderdaad, we zouden kunnen zeggen dat we hier staan  voor een merkwaardige paradox , namelijk deze:

 Door de mogelijkheden der moderne technologie is het eigenlijk nog nooit zo makkelijk geweest als vandaag om een  intense verspreiding van deze ‘algemene cultuur’ te realiseren:   sinds de invoering van radio, film, TV ,  grammofoonplaat en CD  (om niet te spreken van  de allernieuwste snufjes op gebied van communicatie,  en reproductie van geluid en beeldmateriaal) lijkt immers  alles in een handomdraai mogelijk… Maar toch,  wat zien we vooral , dank zij (of niettegenstaande) die onwaarschijnlijke knappe mogelijkheden?  De triomf van wat ik (weinig origineel) zou noemen “brood en  spelen” : een  waaier aan high-tech amusement voor al wie goesting heeft, in voordeelverpakking… (ik overdrijf het beeld een beetje, maar kijk rond op straat, of in trein en bus, en u begrijpt wat ik bedoel)

Is dat dan onze  eerste bekommernis, wanneer de materiële welstand stijgt en  een lange periode van vreedzame existentie de zwaardere bekommernissen des levens doet vergeten?  Het lijkt  wel zo te zijn…   Diepgang lijkt in omgekeerde verhouding te staan tot te veel “gemak”,  en in overvloed aanwezige indrukwekkende , bewonderenswaardige technologische mogelijkheden tot allerhande horizontale informatieverspreiding  lijken vooral banaliteit te cultiveren en te genereren . Meer nog dan de andere kunsten is muziek onderhevig aan deze explosie. Tenminste, dit is wat ons de evolutie der laatste zestig jaar aantoont…

We zouden aan deze paradoxale vaststellingen meteen  zwaarwichtige en pessimistische bedenkingen kunnen koppelen , en het vraagt zelfs enige wilskracht om dit niet te doen, zo groot is de verleiding…

 Maar, wacht even: misschien zijn deze vaststellingen helemaal niet paradoxaal, en vergiste ik me toen ik daarnet dat woord paradox liet vallen in deze context… 

Ik wil u nu hier even meenemen op de filosofische toer (dat kan nooit kwaad – en ik kom straks wel terug bij de muziek die ons hier bijeen bracht):

Is niet de hele samenhang der dingen en situaties op dit aardbolletje (en zelfs in het ruimere universum) steeds een  combinatie van tegenstellingen? Complementaire tegenstellingen dan , die we niet als vijanden van elkaar moeten zien maar inderdaad als mekaar aanvullende en bevruchtende factoren ?  Warm en koud , positief en negatief, mannelijk en vrouwelijk, hard en zacht, zoet en zout , noem maar op, gunstig en ongunstig… het ene kàn niet zonder het andere . De oude chinezen met hun yin-yang filosofie hielden dit al stééds voor, en wat mij betreft benadert  deze filosofie het dichtst de kern van alle begrip überhaupt …   Zij neemt namelijk alles zoals het is;  de samenhang der dingen zoals ze zijn IS de wereld , en die samenhang is op ieder moment nieuw en uniek ; er heerst steeds , iedere seconde, een eenmalige specifieke stand van dynamiek tussen de tegengestelden, die mekaar aantrekken, op elkaar inwerken en mekaar nodig hebben .  Dit IS het leven – en zo bezien is er eigenlijk nooit een plots “acutere” conflict-toestand , noch een definitieve  “oplossing” van problemen . De echt definitieve oplossing , de uiteindelijke stabiele “harmonie” is (in die visie) alleen de dood…. Leven echter is beweging en verandering, zonder ophouden. – We kunnen slechts proberen de samenhang der dingen en fenomenen te leren “lezen” , om tot groter begrip en grotere innerlijke vrede te komen. 

Deze  filosofie kan op elk niveau  betrokken worden, waar we zgn vijandige tegenstellingen menen te ontwaren.  Dus ook op wat we daarnet nog zagen als ontgoochelende “paradoxale” toestanden, nl  enerzijds de grote culturele verspreidingsmogelijkheden die leiden tot een povere kwaliteit (“brood en spelen”)  , en anderzijds de moelijkere omstandigheden die mogelijks tot grote diepgang leiden ( de traditie der diepere Kunst , in verleden en heden)…

Als we ophouden dit soort reële doch absurd lijkende tegenstellingen te  willen bestrijden of elimineren  (met een ideologie of een revolutionaire élan) , maar  er integendeel van uitgaan dat hier een soort wetmatigheid achter steekt, dan is meteen de lont uit het zgn strijdvuur gehaald. Dan beseffen we dat deze merkwaardige samenhang één bepaald stadium is van voorlopig en ‘doenbaar’ evenwicht, een moment van samenhang dat so wie so geen eindpunt is en dus verder zal evolueren,  en dat op zich noch absoluut goed noch absoluut kwaad is .

 Komen we terug tot de muziek, nu . Onze chineese wijze zal zeggen dat de verhouding tussen de commerciële alomverspreide amusementsmuziek  en de “klassieke” kunstmuziek vandaag precies die is, die correspondeert  met alle andere samenhangen van vandaag, met andere woorden: die verhouding  is nu gewoon wat ze is , een spiegel van het moment  : we zien voor onze ogen dat  in deze  tijd van stijgende materiële rijkdom een grotere  hang blijkt te bestaan naar  oppervlakkig vertier  –   en ook dat de kern van diepe kunst zichzelf blijft en met het deze stijgende materiële rijkdom geen verband houdt. Punt.  

Wat kunnen we daarmee aanvangen , met deze chineese diagnose ? Begrip leren krijgen voor de realiteit, voor de soort wetmatigheid waarmee alles aan mekaar vasthangt en samen evolueert: als zo straks allicht de materiële welstand weer zal gaan zal dalen, zal er globaal opnieuw een grotere belangstelling groeien naar diepere en meer persoonlijke beleving, en zal door de moeilijkere omstandigheden er minder ruimte zijn om zich te verliezen in duur en technologisch voorgekauwd amusement . De diepere kunst zal hierdoor niet belemmerd worden, want die hangt af van innerlijke bewustzijnsfactoren en talenten, eerder dan van materiële welstand.

Ik weet niet of ik me goed uitdrukte en of mijn punt goed aankwam  – ik wou  niet   nalaten om het te proberen, misschien blijft iets hangen.

Kunst (en schoonheid in ’t algemeen) vindt zijn oorsprong in een relatieve   afgescheidenheid van de materiële situatie – zij bestaat in zichzelf, en komt uit een bron die in de ruimste zin spiritueel is;  deze spirituele bron en ruimte binnenin ons  wordt overigens door velen vandaag  herontdekt, nu de grote confessionele religies van het  het westen hun gewoonte-greep grotendeels verloren hebben.  De kunst-gevoeligheid zal dan ook met deze evolutie mee-evolueren.   Al bij al is dit een  mysterieus fenomeen : zowel de behoefte als het talent van de mens om kunst te maken of te smaken  is een stuk van het wonder dat de mens is en blijft.  Zelfs in benardste crisistijd zal  in die diepste zin kunst altijd  kunnen geboren worden en in wezen overleven – niets , geen armoede of ziekte kan ze van de mens afpakken, want ze leeft binnen in hem .

 In die heel algemene zin moeten we ons dus niet druk maken over een mogelijk verdwijnen (ooit)  van de kunst   – zolang de mens ademt zal hij ook kunst blijven voortbrengen – en de muziek zal nooit verstommen. Toch moet in een zo “bezige” en veelzijdige maatschappij als de onze de kunst-beleving wakker gehouden en aangemoedigd worden: de druk op de mens is vaak immens groot , en de kunst (muziek op heel onzegbare wijze) kan vaak een enorme vertroosting bieden en een uitzicht bieden op verdere horizonten.

  De actie die we vandaag in de bloemetjes zetten   – Klassiek centraal –  verdient alle lof en aanmoediging omdat ze het bijzondere wonder der expliciet  wil blijven voor ogen (en oren!)  houden, vanuit een warm hart .  Ga door , er is in de muziek zoveel kwaliteit en energie die wacht om doorgegeven te worden – vooral aan de jongere generatie die vandaag vaak niet (meer) het geluk heeft om op te groeien in een omgeving  waar  Mozart en Bach (om maar een paar te noemen) vriend aan huis  zijn….  Mogen Amadeus en Johan Sebastian u  op tijd en stond met een knipoog aanmoedigen, en een schouderklopje komen geven !  En groet hen dan,  namens ons allen ….

  Ik dank u.