Door Milo Derdeyn
Als u de cv’s leest van bv. Eliane Rodrigues, Luc Devos of van Jan Michiels, leest u steevast dat ze houders zijn van de “Internationale Prijs Emmanuel Durlet”. Dank zij de wereld van de cd’s kunnen we ook de muziek van Emmanuel Durlet herontdekken. Zeker doen.
De Antwerpse pianist en componist Emmanuel Durlet (1893-1977) staat niet meteen bovenaan de lijst van Vlaamse muzikale coryfeeën. Nochtans was hij een voorname leerling van Lodewijk Mortelmans en van de legendarische pianist Leopold Godowsky in Wenen. Godowsky spoorde Durlet aan om het Vlaams, achttiende-eeuws klavierrepertoire opnieuw te spelen. Zo (her)ontdekte Durlet in archieven meer dan 300 composities van Boutmy, de Fesch, de Trazegnies, Fiocco, Kennis, Loeillet, Dieudonné Raick, Robson, Staes, Van den Bosch, Van Den Gheyn, Nicolas Van der Borght en Pieter Van Maldere. Door het uitbreken van WO I keerde Durlet terug naar België met in zijn voetsporen Leopold Godowsky die zich een tijdje in Middelkerke nabij Oostende vestigde. Godowsky vertrok daarop met zijn vrouw (de sopraan Frieda Saxe) en zijn gezin van vier kinderen naar de VS. Vanaf 1920 was Durlet vervolgens gedurende 39 jaar een legendarische pianoleraar aan het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium van Antwerpen. In die hoedanigheid ontwikkelde hij zijn pianomethode “Ik zal goed piano spelen” en vormde hij o.a. André Cluytens, Eugène Traey, Frits Celis en Kamiel Cooremans. Als componist viel hij bij de Vlaamse muziekgeschiedschrijving blijkbaar door de mazen van het net. In tal van naslagwerken werd zijn naam zelfs niet eens vermeld. Men had ongelijk. Het oeuvre van Emmanuel Durlet bevat tal van verrassingen die getuigen van een heel professionele compositorische schriftuur, inspiratie, originaliteit en vooral veel, heel veel pianistisch inzicht.
**** Op de Brilliant cd ontdekt u zijn bijzondere sonate voor piano en viool ‘Verluchte verhalen’ (1936) met de bewegingen “Eulogie/Lof van het innerlijk leven” (andante & appassionata), “Rouwzuil” en “De verzoeking van Sint Antonius”. U ontdekt ook “De toevlucht van uw ogen” voor cello en piano (1946) en zijn canzonetta voor viool en piano, gecomponeerd in 1953 voor zijn vriend de violist Victor Gochoul. Daarnaast zijn pianocomposities opgenomen. Er is de berceuse “Dat deze nacht je zacht weze” (1939), de “Parafrase op ‘Mijn Moederspraak’ van Peter Benoit” (1934), Oudvlaamse melodieën en dansen (1943) en de lieflijke “Miniatuur voor kleine Tante” (1947), ter herinnering aan “Tanteke”, de zus van Emmanuel Durlets vader.
De 4-delige sonate “Verluchte verhalen” uit 1936 voor piano en viool is een compositie die u absoluut niet aan u voorbij mag laten gaan. Het is Durlet op zijn best. Het andante religioso (1ste beweging) en de 3de beweging (“Rouwzuil”) zijn hoogtepunten van de Vlaamse kamermuziek! De rustige en zangerige eerste beweging en het hartstochtelijke pianospel van de tweede beweging zingen de “Lof van het innerlijk leven” zoals het leven dat voor Durlet was. “Rouwzuil”, andante sostenuto is opgedragen aan zijn vader die hij een grote liefde en verering toedroeg. De obsessie van het klokgelui, onderbroken door passages van berusting, suggereren de onrust bij het mysterie van de dood. In “De verzoeking van Sint- Antonius”, allegro vivace wordt de strijd van de arme heilige tegen de lichamelijk-erotische listen van de duivel verklankt. Heel bijzonder.
De oude Vlaamse melodieën en -dansen“ werden in 1757 genoteerd door d’Aubat St. Flour, dansmeester in Gent. De 19 korte en vrolijke stukken werden door Durlet in 1943 bewerkt voor piano. Hij trad daarmee in de voetsporen van Jan Blockx. In de originele compositie voor klavecimbel bespeelt de rechter hand de melodie en de linker hand een becijferde bas. Emmanuel Durlet heeft van deze dansmelodieën fijne en geestige pareltjes gemaakt. Het zijn “Prelude”, “De listigheid”, “De tederheid”, “De herders”, “De maagd”, “De driestheid”, “Adellijke titels”, “Dorpszeden en -gebruiken”, “De muis”, “Savoyerslied”, “De lansknechten van Bourgondië”, “Albrecht en Isabella”, “Burleske”, “De drie zoenen”, “Schalmei bij avondschemer”, “De kantwerkster”, “In boerentrant”, “Kempische volkswijze” en “De houthakkers”.
Emmanuel Durlet heeft in april 1946 de hoofdlijnen van “De toevlucht van uw ogen“ voor cello en piano geblinddoekt gedicteerd tijdens de herstelperiode van een ernstige operatie aan zijn linker oog. Na een langdurig genezingsproces was hij gelukkig opnieuw te kunnen zien en voltooide het werk. Vandaar de ongewone titel van deze compositie. De “Parafrase op ‚Mijn Moederspraak‘ van Peter Benoit“, voor piano (1934) is dan weer een virtuoze improvisatie op het lied dat elke Vlaming wel kent. Er zijn twee bewegingen, solemne (alles is donker want de mensen kunnen nog niet met mekaar communiceren) en murmurando/con fuoco (variaties op het Lied zelf).
Deze cd werd opgenomen in het prachtig Kasteel d’Ursel in Hingene en de composities worden gespeeld door Kiyotaka Izumi (piano), Eliot Lawson (viool) en David Cohen (cello).
**** Het openend moderato van het vioolconcerto “De kapel van Maria-Magdalena extra muros” heeft echter weinig tot geen compositorische inspiratie. Er is een geforceerde solo partij met opdringerige dubbelgrepen. Anderzijds klinkt de muziek demonisch-macaber waarin een houterige, mime-achtige solopartij optornt tegen sarcastisch tot bucolisch klinkende houtblazers en xylofoon. Het andante sostenuto is daarentegen een heel mooie, ingetogen, elegische cantilene in de viool, georkestreerd met subtiele replieken in het orkest (bv. door de hoorns). Een mooie celeste passage met houtblazers, onderbroken door een serene passage aangekondigd door de trompet, doet begrijpen dat Durlet van dit andante een innemende versie voor viool en orgel maakte. Krachtige, orkestrale dynamiek typeert dan weer de gespierde finale. Zou ik toch wel eens willen horen met een Vengerov of Gil Shaham als solist.
Het pianoconcerto bevat een plechtige, feestelijke fanfare en mooie dialogen tussen piano en orkest. De muzikale handeling bevat hier acterend spel van solo blazers, orkest en piano. Men voelt dat de muziek een verhaal vertelt. Vurig octavenspel geeft dynamiek en energie aan het muzikaal verloop. Het geheel wekt de indruk van filmmuziek, muziek bij een oude mantel- en degenfilm. Het is oude modale muziek met bijwijlen een zweempje oosters parfum. De tweede beweging heeft een inzet door de hobo en de klarinet. De inzet van de fagot wordt geïmiteerd door de violen, gevolgd door een archaïsch motief in de hoorns. Imponerende pauken vormen de overgang naar de finale die burlesk en uitdagend maar bijwijlen speels, in een onrustige tot beklemmende sfeer, dreigend en spottend, het muzikaal besluit vormt van dit toch wel belangwekkend concerto. Een meerwaarde van deze opname is dat ze dateert uit 1960, dat Emmanuel Durlet zelf de pianopartij speelt en het orkest gedirigeerd wordt door Daniel Sternefeld, eertijds dirigent van het Antwerpse operaorkest en ten tijde van de opname, chef-dirigent van het Belgisch Radio Symfonie Orkest. Een heel, heel bijzonder stuk Vlaams muzikaal erfgoed. Zeker beluisteren.
Voor meer info over de composities en andere cd opnamen met werk van Emmanuel Durlet kan u terecht op www.emmanuel-durlet.be.
