Opera Vlaanderen zette het seizoen in met een gewaagde keuze: een te herontdekken opera van Erich Wolfgang Korngold, Das Wunder der Heliane. De voorstelling sleept de toeschouwer mee in het symbolistische verhaal over liefde en dood. In de eerste plaats dank zij de fascinerende muziek van Korngold maar ook door de scenische en muzikale interpretatie.

Korngold kreeg als zoon van muziekcriticus Julius Korngold zijn muzikale opleiding in Wenen en werd al vroeg als muzikaal wonderkind beschouwd. Hij is vooral bekend van zijn opera Die tote Stadt naar het werk van Georges Rodenbach, Bruges la morte. De aria hieruit Glück das mir verblieb kunnen we zelfs bijna populair noemen. Al vinden we in Das Wunder der Heliane ook een gelijkaardige sfeer en thematiek, de opera bevat geen fragment dat in het opera-uittrekselrepertoire overleeft. Korngold bleef overtuigd trouw aan de tonale schrijfwijze, al was hij een tijdgenoot van Alban Berg en Schönberg. De orkestratie is buitengewoon gedetailleerd – soms is de strijkerssectie in verschillende delen opgesplitst –  en ritmisch vereist Korngold de uiterste precisie. Dirigent Alexander Joel slaagde erin het orkest tot deze uiterste precisie te begeleiden. De orkestrale uitvoering was subliem en dat in alle instrumenten, inclusief de onwerelds klinkende celesta. De muzikale rijkdom en de knappe uitvoering heeft ongetwijfeld de toeschouwers geholpen mee te zijn met het toch wel vreemde en allesbehalve makkelijke gegeven van de opera. Orkestraal is de slotpassage van het “wonder van de opstanding” een hoogtepunt. De rijkdom aan akkoorden en orkestklanken komen er samen tot een groot geheel en het orkest speelt regelrecht een wonderlijke apotheose.

Strijd tussen goed en kwaad

Heliane, de echtgenote van de “Heerser” houdt van “Der Fremde”, de vreemdeling, die in opstand gekomen is tegen de tirannie van haar echtgenoot en gevangen zit. Hij wordt ter dood veroordeeld, maar door haar liefde wekt Heliane hem terug tot leven. De “verrijzenis” lukt Heliane pas op het moment waarop ze zelf door de Heerser gedood wordt. De twee geliefden zijn door hun liefde gered en verenigd in een bovenaards leven.

Das Wunder der Heliane is een van de laatste twee opera’s die Korngold componeerde. Hij werd gecreëerd in Hamburg in 1927. In 1934 vertrok Korngold naar de Verenigde Staten en hij was daar vooral actief als filmcomponist. Wegens het nationaalsocialisme keerde hij nooit naar Europa terug. Zijn opera’s kwamen trouwens op de lijst van de “Entartete Musik”. Korngold was leerling geweest van Zemlinsky en de sfeer en inhoud van zijn opera’s leunen dicht aan bij opera’s van Zemlinsky, zoals Der Zwerg, Florentinische Tragödie of König Kandaules  (in maart 2016 nog op het programma van Opera Vlaanderen). Net zoals in die opera draait Das Wunder der Heliane rond macht en misbruik ervan en de verhouding tussen goed en kwaad. Het “wonder” geeft uiting aan de fundamentele boodschap van Korngold dat liefde alle hindernissen overwint en triomfeert over het kwaad. Wie uit liefde sterft, zal opstaan uit de dood. De onvoorwaardelijke liefde van Heliane en de bovenaardse elementen van de inhoud herinneren ook aan Strauss’ Die Frau ohne Schatten. In het orkest klinkt trouwens op een gegeven moment heel prominent het thema van de valk. En net zoals in die opera hebben de personages geen naam, op de titelfiguur na.

De “Vreemdeling” is een Messiaans figuur en in het libretto zitten herhaaldelijk verwijzingen naar de godsdienst. Heliane heeft trekken van een kruising tussen Madonna en Magdalena. Haar melodische lijnen passen bij haar overgave en offerbereidheid om de Vreemdeling te beschermen en te redden. Ausrine Stundyte bevestigt met deze partij haar bewonderenswaardig talent als actrice en zangeres. Haar partij is enorm veelzijdig en veeleisend. Ze moet tegelijk sensueel en verleidelijk zijn, maar ook sereen. Passie toont ze op twee manieren: enerzijds in het verzet tegen haar autoritaire echtgenoot, anderzijds in de overtuigde overgave om de Vreemdeling te redden. Ze heeft zich het personage helemaal eigen gemaakt en vertolkt elke nuance alsof het haar eigen persoonlijkheid is. Bovendien beheerst ze de vocale partij meesterlijk, met halsbrekende frasen als coloraturen, ritmische moeilijkheden en de zware orkestratie onder de stem.

Hoewel Ian Storey als acteur een mooi profiel geeft aan het personage van de Vreemdeling, kan hij vocaal zijn partij niet optimaal verdedigen. Zijn stembeheersing schiet te kort voor de veeleisende partij en de stem verzinkt vaak in het orkest en klinkt karakterloos. Tómas Tómasson als de Heerser is daarentegen overtuigend met zijn harde maar heldere en vooral autoritaire bas-baritonstem. En het koor is fenomenaal in de korte maar bijna religieuze passage aan het begin van het derde bedrijf.

Concentratiekamp

Regisseur David Bösch plaatst het verhaal in een dor landschap met verdroogde struiken, een plas water en een opvallend stalen geraamte. Het is de plaats waar de Vreemdeling gevangen gehouden wordt en die doorheen de drie bedrijven blijft. Een locatie die doet denken aan een concentratiekamp en streng en onherbergzaam aandoet. Ze schept meteen een beangstigende sfeer. De verlatenheid beklemtoont de angst die ontstaat door de tirannie van de Heerser. Alle personages zijn sjofel gekleed. De Vreemdeling uiteraard als gevangene, die trouwens sporen van mishandeling vertoont. Maar ook de Heerser die hooliganachtige trekken heeft met een tattoo op de borst, een tekening die later op het metalen geraamte wordt geprojecteerd als de Vreemdeling zal geëxecuteerd worden. Een Andreaskruis als soort machtssymbool? De personenregie is efficiënt maar hard. Ze wordt vooral beheerst door beelden die bedreiging uitdrukken, op de ontmoetingen tussen Heliane en de Vreemdeling en de jonge mens en de Vreemdeling na. Daarin deemstert even een gevoel van hoop en genegenheid in de opera. Het liefdesduet uit het eerste bedrijf is als een verademing en de toenadering tussen de Vreemdeling en Heliane wordt sensueel en tegelijk sereen uitgebeeld. Een prachtig moment. Het mysterieuze van de “verrijzenis” van de Vreemdeling gaat schuil achter fel verblindend licht dat met sterke schijnwerpers in de zaal schijnt. Voor de eigenlijke vereniging van Heliane en de Vreemdeling wordt een rood toneelgordijn over de scène getrokken, alsof een Bijbels uitspansel een nieuwe era inluidt.

Das Wunder der Heliane: een opera met een somber gegeven dat toch op hoop uitdraait. Opera Vlaanderen presenteert een voorstelling die muzikaal en scenisch de toeschouwer meezuigt ondanks de bedrukkende inhoud. Te knap, te speciaal om niet te gaan kijken.

• WAT: Erich Wolfgang Korngold, Das Wunder der Heliane
• WIE: Regie David Bösch; zangers: Ausrine Stundyte, Tómas Tómasson, Ian Storey, Natascha Petrinsky e.a.; Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen, Koor Opera Vlaanderen, Kinderkoor Opera Vlaanderen o.l.v. Alexander Joel
• WAAR & WANNEER: Opera Vlaanderen, 15 september 2017
• FOTO’S: © Annemie Augustijns
• Campagnebeeld: © Kati Heck, courtesy Tim Van Laere Gallery, Antwerp

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  https://vimeo.com/233656484