Uitgeverij ‘Letterwerk’ (Borgerhout), bracht ‘Futuristische manifesten’ weer uit van Marinelli én geestverwanten. Men kan dit als filosofisch reflectief omschrijven van een man die alles behalve een roemloos leven nastreefde. Een geschrift uit een ander tijdsgewricht. Interessant om historische redenen. Tabula rasa met het verleden en welkom moderniteit. Ruim een eeuw later heeft de wereld heel wat transities doorgemaakt.
Bij dergelijke lectuur kan men moeilijk sibillijns rustig blijven. Na lezing blijf je overdonderd en geschokt achter! Het staat iedereen vrij om zaken radicaal te herdenken en revolutionaire ideeën te lanceren. De verheerlijking van de oorlog is en blijft een moreel discutabel gegeven. In het nawoord schetst Thomas Crombez, oprichter van Letterwerk en docent kunsttheorie en geschiedenis aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen, de context en verduidelijkt een en ander. Het was de aanzet voor een ongelooflijke omwenteling in de beeldende kunst, muziek, dans en architectuur.
Beeldenstormer
F. T. Marinetti (1876-1944) maakte heel wat kattensprongen en kende de macht van de taal en de verbeelding, zoveel is zeker. Met een artistieke weerbarstigheid en effectbejag fileerde hij de maatschappij en de kunsten. Hij bekijkt en beschrijft de wereld met een breedhoeklens. Radicaal van A tot Z ontbloot hij zonder blikken of blozen zijn karakteriële epicentrum. Zo nu en dan laat je je charmeren door de knappe omschrijvingen zoals: “De fabrieken die opgehangen zijn aan de wolken met de snaren van hun rookpluimen”.
Hij tempert zijn radicale ideeën niet maar extrapoleert ze wat resulteert in paradoxale statements. “Elke dag moeten we spugen op het Altaar van de Kunst”. Een slippendrager kun je hem moeilijk noemen, wel een insubordinator met een pen gedrenkt in vitriool. Als journalist kreeg hij via zijn netwerken zijn ‘Futuristisch manifest’ op de voorpagina van Le Figaro in 1909, waardoor hij meteen een breed publiek bereikte. De scoop leek belangrijker dan de inhoud. De woorden rollen uit zijn pen als een lavastroom van razende taal. Zijn manifest werd ontvangen deels in onbegrip, deels in adoratie.
Het taalgebruik was 100 jaar geleden weliswaar compleet anders. Het geheel komt nu over als woordpraal, overdadig, metaforen en zinnebeelden die geen maat houden: gezwollen, baldadig, provocerend en opruiend. Hij wil de liefde voor het gevaar bezingen, de vertrouwdheid met energie en roekeloosheid. Op die manier droeg Marinetti bij aan het overal in Europa voor de Eerste Wereldoorlog in intellectuele in artistieke kringen groeiende oorlogsenthousiasme. Een stokebrand kan makkelijk ontaarden in een vuurzee. Wat ook gebeurde. We kunnen zijn ‘Futuristisch manifest’ zien als de proloog van een oorlog.
In alle hoofdstukken maakt hij komaf met alles: wat theater betreft sabelt hij de klassiekers neer, enkel het variété krijgt overlevingskansen. Het vindt genade in zijn ogen omdat het bedoeld is om het publiek te verstrooien en entertainen met komische effecten, erotische opwinding of fantasierijke verbazing. Iedereen zijn mening maar dat is toch kort door de bocht! Mocht hij vandaag de dag een theatervoorstelling bijwonen dan zou hij zijn visie toch drastisch moeten bijstellen. Boeken en tijdschrift hebben volgens Marinetti enkel belang voor een minderheid. Ik citeer “Ze zijn min of meer vervelend en omslachtig en ze werken vertragend: ze kunnen alleen het enthousiasme bekoelen, het momentum verbreken en een strijdend volk met twijfels vergiftigen.” Uitspraak waarmee hij zichzelf de das omdoet en uitrangeert, als een slang die in haar eigen staart bijt.
Wat dans betreft is er meer evenwicht en maat, is zijn exposé raisonnabel. Hij kent de ontwikkeling van de dans. Zijn eerste drie futuristische dansen hebben toch weer met oorlogstuigen te maken: de shrapnel, het machinegeweer en het vliegtuig.
De publicatie van de Futuristische Mainfesten (Marinetti en medestanders) kan volgens Thomas Crombez beschouwd worden als de begindatum van de zogeheten ‘historische avant-garde’. Het grillige verloop van de geschiedenis en de ontwikkeling van allerlei kunststromingen. De 20ste eeuw kende een explosie van stijlen: naturalisme, surrealisme, expressionisme, pointillisme, realisme, fauvisme, kubisme, enz… Het futurisme presenteerde zich als de tegenhanger van het passéisme, ofwel de kritiekloze aanbidding van het verleden. Enerzijds is zijn rebellie verstaanbaar, anderzijds serieus over the top. In de #MeToo-context heel provocerend. Zijn minachting voor de vrouw heeft bijgedragen tot het negatieve beeld van het futurisme.
Na WO I werd Marinetti een fervent aanhanger van het fascisme. Hij schreef mee aan het Fascistisch Manifest van Benito Mussolini. Deze politieke keuze maakte Marinetti nog controversiëler dan hij op grond van zijn ideeën en optreden al was. Marinetti schreef gedichten die zijn mede-avant-gardisten weinig waardeerden.
Met alles wat er zich momenteel in de wereld afspeelt: burgeroorlogen, opstanden, vluchtelingen en fake news blijft de heruitgave van dit ‘Futuristisch Manifest’, méér dan honderd jaar na verschijningsdatum, aan de ribben plakken en laat je met een unheimlich gevoel achter. Huiveringwekkend en vrouwonvriendelijk. Generaal Charles De Gaulle, leider van het Franse verzet schreef over de impact van WO II: “Het is onverdraaglijk, het is onmogelijk dat uit zo veel dood, zo veel opoffering en ondergang, zo veel heldhaftigheid, geen grootsere en betere mensheid zal herrijzen”. Als we om ons heen kijken, kan er alleen maar treurnis opwellen. Gelukkig is er nog cultuur en de kunsten om ons gemoed wat op te krikken.
- WAT: boek Futuristische manifesten
- AUTEUR: F. T. Marinetti
- UITGAVE: Uitgeverij Letterwerk