Het was het slotconcert in de reeks concerten voor zijn 80ste verjaardag: Fred Van Hove eindelijk op het gerenoveerde orgel van de Henry Le Boeufzaal in de Brusselse BOZAR.

Ik vertel graag eerst volgende anekdote. Bijna veertig jaar geleden, in 1978, speelde Fred Van Hove in de orgelzaal van het Brugse Conservatorium, op het Muntplein. Het kleine zaaltje met maar honderd zitplaatsen was afgehuurd door de Brugse Free Jazz goeroe Maurice Vande Vannet. Die had een jazzkroeg, De Spiegel, waar alle groten van de Europese vrije geïmproviseerde muziek toen gepasseerd zijn. Op de uitnodiging voor dat concert schreef hij: “Mocht de Brugse orgelzaal te klein blijken, dan kan nog altijd een nieuw orgelconcert worden ingericht in de Brugse Sint Salvator kathedraal,tenzij Fred Van Hove ons afgesnoept wordt door de promotors van het Paleis voor Schone Kunsten voor een orgelconcert in de grote Henry Le Boeufzaal ….”

Zo geschiedde vele, vele jaren later. Toen ik het hem vroeg, herinnerde Fred zich het Brugs concert niet meer, maar natuurlijk wél de indrukwekkende figuur (was het honderd kilo of meer?) van organisator Maurice Vande Vannet. Toen zat het zaaltje niet vol, nu ook de immense zaal niet. Maar dat kon de vele enthousiastelingen niet deren. Volk genoeg om te genieten van dit, zeg het wel, unieke slotconcert: free jazz op het BOZAR-orgel.

Fred Van Hove lanceerde eerst twee jongere muzikanten op het podium: saxofonist Joachim Badenhorst en organist Seppe Gebruers. Met de nodige eerbied voor het monumentale orgel beginnen ze er aan, allebei in de lage registers van hun instrument en bijna onmiddellijk hoor je hoe gelijkluidend die wel zijn. Verrassend is die samenklank. En je denkt: “Maar natuurlijk, dat orgel is eigenlijk ook een blaasinstrument!”. Dat vergeten we te makkelijk. Op een paar akkoorden na klinkt dat orgel helemaal niet zoals in een kerk, maar erg jazzy ook weer niet. Volgens het programmaboekje moeten we ons verwachten aan ‘vrije improvisatie, norse klanken en hoekige wendingen voor avontuurlijke oren’. Dat klopt helemaal. Je zou in het spel van organist Gebruers ook wat scheutjes Messiaen kunnen horen en zelfs renaissance reminiscenties, terwijl saxofonist Badenhorst rond de speeltafel van het orgel wandelt in een vaak ballad-achtige mood. Het duo is op mekaar ingespeeld in een toch complexe set van een halfuur. Volwaardige free jazz leerlingen van meester Fred van Hove.

Toch was zijn intrede van een ander kaliber en niet alleen omwille van het leeftijdsverschil. Ja, de jaren tellen: Fred Van Hove stapte stram en bijna kromgebogen naar de speeltafel, zette zich en begon zijn set met een zware dreun: meteen pedalenwerk. Maar zo stram als zijn benen zijn, zo lenig en vinnig gleden zijn vingers over de klavieren en toetsen, beheerster en beter meester over de klanken dan de jongere generatie. Fred Van Hove speelde voor het eerst een orgelconcert in Berlijn, in de Kirche am Südstern. Dat was met zijn compositie Requiem voor Ché Guevara, in opdracht van de Berliner Jazztage in het roemruchte jaar 1968. Dit keer is het onversneden improvisatie, maar dan wel op een monsterlijk groot orgel en wat is zo’n orgel toch een veelzijdig en compleet instrument. Alles kan je er uithalen. Scherpe en zerpe tonen, maar ook warme en zachte klanken. Hij doet het met die voor de free jazz zo typische op en neer lijnen, van crescendo over piekmoment naar decrescendo, luid en lief. Dat voor een zaal vol kenners, vol tegendraadse mensen die anders willen luisteren dan de doorsnee concertgangers hier meestal doen. Misschien houden ze de blik te veel gericht op de solist en te weinig op die imposante façade van sierpijpen. Een losgelaten Fred Van Hove overspoelde zijn trouwe jazzliefhebbers een uur lang met het majestueuze geluid uit die meer dan 4000 pijpen verscholen achter de immense art-deco orgelkast, gespreid over de hele breedte van het Henry Le Boeufpodium. Net als de hele BOZAR, een ontwerp van Horta. Voor wie zich kon laten overweldigen en kon overgeven aan louter klankkleur, en zich kon laten drijven op de zwaartekrachtgolven die het orgel produceerde onder het gesternte van Fred Van Hove, beleefde een bijna kosmische ervaring.

• WAT: Free jazz op het BOZAR-orgel
• WIE: Fred Van Hove en Seppe Gebruers (orgel) en Joachim Badenhorst (saxofoon)
• WAAR: Henry Le Bœufzaal, BOZAR, Brussel
• WANNEER: woensdag 13 december 2017
• FOTO: Fred Van Hove, mt