Een waar verzamelstuk voor liefhebbers van zowel middeleeuwse als renaissance muziek. Zàcara da Teramo is een componist waar (nog) niet veel over geweten is. Sinds een aantal jaar krijgt Zàcara eindelijk meer musicologische aandacht. Dit is te danken aan het uitermate unieke karakter van zijn oeuvre.
De Italiaanse componist Zàcara is rond 1400 actief geweest. In vergelijking tot zijn tijdsgenoten is een verbazingwekkend aantal composities bewaard gebleven. Dit biedt de mogelijk om de toenmalige stilistische tendensen van Zàcara’s tijd te traceren doorheen zowel het religieuze als het seculiere repertoire. De ontwikkeling in kwestie is de brug tussen het laat-middeleeuwse trecento, het overgangs ars subtilior en vroege renaissance praktijken.
De trecento invloeden zijn duidelijk te horen in zijn ballate. Zàcara droeg zeker zijn steentje bij aan dit geliefde Italiaanse genre. Op slechts drie composities na zijn al zijn seculiere werken in de typische ballata-vorm (AbbaA, ect.) geschreven. Stilistisch zijn ze gelijkaardig aan de lyrische, Italiaanse stijl van Landini maar bij Zàcara’s werken is er, volgens de voorschriften van zijn tijd, altijd een hoek af.
Deus deorum Pluto (cd 2, track 11) is daar een mooi voorbeeld van. Deze ballata is opmerkelijk vanwege de tekst. De toon is sarcastisch. Terwijl de zangers hun dankbaarheid aan duivelse krachten bezingen, verwijzen muzikale elementen (zoals het gebruik van hoketus waarbij kleine rusten een hikkend effect creëren) naar het religieuze mottet.
Vele van Zàcara composities bevatten autobiografische elementen of zijn een reactie op een toenmalige gebeurtenis. Deus deorum Pluto is daar ook een voorbeeld van. De componist werd er namelijk van beschuldigd paus Gregorius XII tijdens het Westerse schisma niet langer te steunen vanwege zijn eigen ambitie. De sarcastische toon in de ballata is bedoelt om de spot te drijven met deze beschuldiging. Dit werk diende later als basis voor een credo dat op deze cd meteen na de ballata volgt zodat de luisteraar de link duidelijk kan horen.
Een geniaal voorbeeld van ars subtilior is zonder twijfel het Franse ballade Sumite, karissimi (cd 4, track 1) met Latijnse tekst. De ritmische complexiteit (een netwerk van syncopes) vermengd met woordschilderingen van mens en dier zetten opnieuw het unieke karakter van Zàcara in de verf. Allegorieën naar oude mythes en Bijbelse tafelen zijn door elkaar geweven. Daarbovenop komt nog eens dat het werk als geheel een grote woordspeling vormt, bedoeld voor het college van kardinalen en zijn medemuzikanten.
Deze twee voorbeelden zijn uniek in hun uitwerking maar vatten mooi Zàcara’s persoon samen. Zijn oeuvre als geheel is een autobiografie vol sarcasme, spot en woordspelingen. De uitvoering van La fonte musica doet met deze cd box eer aan het karakter van de componist. Ze begrijpen duidelijk de betekenis van de tekst maar ook wat er zich tussen de lijnen afspeelt. La fonte musica weet precies hoe Zàcara’s humor in de muziek tot leven te brengen.
INFO
- WIE: La fonte musica o.l.v. Michele Pasotti
- WAT: Enigma Fortuna — Antonio Zacara da Teramo (Complete Works)
- UITGAVEN: Alpha Classics (0000640ALPHA)
- BESTELLEN: JPC
