Smart. Al eeuwen lang beroeren pennen en snaren van dichters de ziel. Behalve de liefde krijgen verdriet en zielenpijn een prominente plaats in de kunsten. Herkenbaar en vertroostend zijn die creaties populair. Egon Krachts productie is een parelsnoer van smart dat nauwelijks oplost in vertroosting.
Zie de vader huilen om zijn zoon…
Een beetje atypisch voor Challenge Records is de hoes van de cd waarop twee (recto en verso) mooie foto’s staan van huilende mannen (vaders?). Hun gezichten zijn vertrokken van smart en dat verraadt de muziek die achter de verpakking schuilt. Het verdriet verklankt en verwoord, leidde tot een originele productie.
Stabat Pater dolerosa…
Egon Krachts Stabat Mater, Stabat Pater is gebaseerd op het bekende Stabat Mater d.i. het in het Latijn gestelde middeleeuwse gedicht van een Franciscaner monnik uit de dertiende eeuw dat in teken staat van het verdriet van de Moeder Gods. Zij staat naast het kruis smartelijk te huilen om de dood van haar Zoon. Dit tot icoon geworden gedicht werd reeds tientallen keren op muziek gezet. Van Josquin Desprez tot voorbij Wolfgang Rihm is er een keur van al of niet bekende componisten die er zich aan waagden (hier vindt u een vrij volledig overzicht, o.m.de bekende versie van Pergolesi en Arvo Pärt; cf. de bijna gelijktijdig verschenen cd van het Goeyvaerts Strijk Trio bij hetzelfde label)
Voor deze productie werd de tekst deels herschreven om het verdriet van de vader een plaats te geven. Niet alleen de moeder huilt om de dood van een zoon. Ook de vader, hoe stoer ook, kent de zielsverterende pijn van droefenis, moet Egon Kracht bedacht hebben. Gelijk heeft hij. Of dat echt nodig was om de universele taal van een gedicht te bewerken, is discutabel, maar voor sommigen, de vaders in kwestie misschien, zal de herkenbaarheid groter zijn.
Deze cd is één groot werk waar de Latijnse tekst opgedeeld werd in stukken. Kleine delen werden weggelaten, veranderd, min of meer gemoderniseerd en een beetje geseculariseerd. Daartussen staan nieuwe dichtwerken. Als je iets origineels verknipt en er hier en daar aan sleutelt, vergroot het origineel niet alleen letterlijk maar ook figuurlijk. Naar mijn ervaren krijgt de lezer zelf dan minder ruimte.
De Latijnse tekst werd bewerkt door Jaap Toorenaar. De nieuwe teksten geschreven in het Nederlands door Noortje Braat, zijn gebaseerd op zinnetjes van de Nederlandse auteurs A.F.Th. van der Heijden en P.F. Thomése. Zoveel leed. Je zou er als aflijvige zoon een schuldgevoel van krijgen… Maar zo is de droefenis der ouders, ‘zoute tranen’, soms wrang als een onrijpe appel of neigend naar de melancholie, “Ik ben niets meer waard”.
Waar voorheen de mens nog overgeleverd was aan Gods wil en diens genade, heeft een soort van quasi wetenschappelijke en zelfs economische noodwendigheid die functie overgenomen. Vloeken is niet meer hetzelfde. Het lijden zelf veranderde niet. Troost vind je hopelijk nog bij de medemens en misschien in de tekst van de cd. Kan de muziek zelf de wonde zalven?
Verdriet verklankt
Muzikaal is het één groot geheel dat zich beweegt van smart naar… troost. Egon Krachts muzikale inspiratie is een caleidoscoop van oude en hedendaagse klassieke muziek, Jazz en zelfs snuifjes wereldmuziek. Het Stabat Mater, Stabat Pater valt niet uiteen in (de) verschillende genres. Het houdt muzikaal steek en het werd een parelsnoer van tracks die het midden houden tussen vloeibare jazz en tonaal (hedendaags) klassiek.
De bassist is de componist, een man met roots in de Jazz. De bas ondersteunt soms ‘wandelend’ dan weer pittig en/of brengt strijkend een eigen warme en donkere stem. De Cross-over tussen de verschillende muziekwerelden valt nog het meest op door de rol van de Flugelhorn. Angelo Verploegen weeft zijn noten soms heel jazzy in het geheel. (Dat herinnert mij aan typische ECM-producties van lang geleden met Kenny Wheeler of Mamfred Schoof). De stemmen klinken als een klein koor dat een motet brengt of ze zingen solo zoals in een oratorium of een smartelijk lied. De tekst verschijnt soms (vnl. in het ons zo vertrouwde Nederlands) of verdwijnt met het Latijn of in de rest van de muziek. Of dat altijd zo geslaagd is, weet ik niet (zo klinkt de tekst van het recitatieve “Ik droeg jou als kind op mijn schouders” [track 10] aanvankelijk opdringerig) .
De kleine bezetting met een clair-obscuur van klank houdt de muziek intiem. Dat herinnert mij dan weer aan ‘De drie kruisen’ van Rembrandt van Rijn (1653). Het is een ets die de Zwitserse componist Frank Martin (1890-1974) voor zijn Golgotha inspireerde. Dat werk met grotere bezetting over de kruisdood eindigt met de resurrectie, de hoop.
Het intieme toondicht van Egon Kracht eindigt niet bij hoop maar bij een desperaat verdriet alsof de vader bij het kruis nog een laatste maal grijpt naar een hand van een God. Ondertussen hoort de luisteraar onder meer een te laat begrijpen door de ouder van de ontslapen zoon. De roes van het Paradijs die de dertiende-eeuwse monnik verhoopt laten de muzikanten met de tekst achter voor duisternis (Hij, dooft, mijn kaars/ Hoe vind ik mijn weg in het donker? [13]) om te eindigen met de quasi Middeleeuwse bede om sterkte [14]. In dit laatste weerklinkt een hulpvraag om niet weg te kwijnen in de eenzaamheid van het verdriet. Misschien is dat dan toch een beetje hoopvol, een strohalm. Helemaal aan het einde klinkt ‘paradisi gloria’ eerder als Lama[1], de luide verzuchtende waaromvraag om de aardse miserie [16]. Dit soort dissonanten van het verdriet maken het anders zo poëtische muziekwerk eerder zwaar.
Het geheel raakt soms de grens van het sentimentele en de volgt de melancholie (het niet aflatende verdriet) van een ouderpaar. Smachtend, verdrietig maar ook soms met warme en troostende sequensen rijgen de nummers zich aan elkaar als een muzikaal parelsnoer. Na vele beluisteringen merkte ik dat ik de cd voor de laatste tracks afzette. Het was genoeg… maar voor jou kan het misschien niet lang genoeg duren.
Slotsom
Het hele werk is door die mixtuur van tekst en compositie doordesemd van treurnis. Het ademt verdriet: soms zoet, soms wrang; soms licht zwevend of jazzy dan weer zwaar en pijnlijk. Het zal zeker in de smaak vallen van een publiek dat houdt van deze mooie cross-over dat zich niet in een vakje laat vangen. Je hoeft geen vader te zijn die een zoon verloor om het te smaken. Een kritisch punt is dat door de tekstadaptatie het universele van de oude tekst die zijn weg in de geschiedenis vond, verloren is gegaan zonder bijzondere meerwaarde. Ergon Kracht bewandelt misschien daardoor heel af en toe de grens van het sentiment. Toch is het de moeite om de ‘sneak preview’ bij Challenge Records eens te beluisteren. In het kraal zitten pareltjes die menigeen zal bekoren. Wie weet vind jij vertroosting in deze muziek.
[1] Lama (Lema), waarom. Uit de bekende verzuchting van Christus aan het kruis: Eli, Eli, Lama sabachtani?; Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten? Vgl. het strijktrio van D. Schnebel Lamah? (Warum?) (1997).
