De Finse componist Magnus Lindberg (1958) laat op een nieuwe CD zien hoe compositorisch vakmanschap tot zijn recht komt in kleuren, virtuositeit en geraffineerde variaties. Het resultaat is een emotionele boodschap die blijft hangen — Scandinavisch en recht-door-zee.
Eerherstel voor het symfonieorkest
Lindberg’s eerste liefde waren computers. Zijn vader, die bij IBM werkte, gaf hem afgedankt materiaal waarmee hij als jonge pianoleerling experimenteerde. Later, toen hij compositie studeerde aan de Sibelius Academie in Helsinki liep hij de Griekse componist Iannis Xenakis tegen het lijf die hem inwijdde in het gebruik van waarschijnlijkheidsrekening voor de organisatie van grote klankmassa’s. Na zijn studie volgde hij zomercursussen bij Franco Donatoni (Siena) en Brian Ferneyhough (Darmstadt) en werkte hij bij IRCAM, het akoestieke laboratorium van Pierre Boulez in Parijs. Zijn doorbraak kwam met Kraft (1985) waarbij hij computermodellen gebruikte om complexe ritmische transformaties te berekenen.
In de jaren daarna maakte zijn focus op structuren geleidelijk plaats voor sonoriteit. Vanaf 1990 heeft Lindberg zich stapsgewijs ontpopt van een rabiate serialist tot een klassiek-modernistische componist. Nu gebruikt hij zijn laptop alleen nog maar voor notatie-software. Tegen de New York Times zei hij over zijn emancipatie: “Ik ben meer in de richting van een tonale wereld opgeschoven. Maar ik beschouw mijzelf niet als een tonale componist, maar veeleer als iemand die harmonische verbanden wil leggen tussen alle mogelijke objecten, zowel atonaal als sonorisch. En als je die verschuiving doormaakt stuit je vanzelf op karrevrachten historisch materiaal waar je niet omheen kan”. Zijn studievriend de dirigent Esa-Pekka Salonen ziet in Lindberg dan ook het “vleesgeworden bewijs” dat het traditionele symfonieorkest verre van dood is.
Sociale ongelijkheid
Lindberg’s nieuwste CD is een lakmoesproef van zijn compromisloze veelzijdigheid. Het eerste stuk is Accused, three interrogations for soprano and orchestra. Het wordt gevolgd door Two Episodes, een symfonisch werk uit twee delen. Beide werken stammen uit de tijd dat Lindberg als composer-in-residence was verbonden aan de London Philharmonic (2014 – 2017).
De totstandkoming van Accused (2014) is opmerkelijk omdat Lindberg zich zelden heeft ingelaten met vocaal werk. Hij heeft langdurig geworsteld met de verhouding tussen vocale en instrumentele stemmen, zozeer zelfs dat het tot 2009 heeft geduurd eer hij zijn eerste vocale compositie uitbracht (Graffiti, voor koor en orkest). Accused bestaat uit drie ondervragingen in achtereenvolgens Frankrijk, Duitsland en de Verenigde Staten. De liedcyclus wordt gezongen door de Finse coloratuursopraan Anu Komsi, eveneens afkomstig van de Sibelius Academie en sindsdien soliste in meer dan 70 opera’s.
De rode draad is sociale ongelijkheid. De cyclus begint in het Frankrijk van na de revolutie en daar hoort een fanfare bij. Al snel begint de ondervraging waarin de ondervraagde gedwongen wordt haar recht op vrijheid van meningsuiting te verdedigen. De zangstijl is declamatorisch en wanhopig. Het komt tot een climax wanneer de ondervraagde beleefd vraagt of zij een beroep op haar mensenrechten mag doen. De ijlheid waarmee Anu Komsi dat motief brengt barst van onderdrukte emotie. Het tweede deel speelt in de DDR van rond 1970. Het is een kafkaësk verhoor van een dame die het heeft bestaan om het weekblad Der Spiegel van een vriendin te lenen omdat er een artikel instaat over het lot van de indianen in Brazilië. Het orkest speelt hier een nadrukkelijker rol door regelmatige verdubbeling van de solist of becommentariëring van het gesprek.
Het laatste deel is een verhoor van een Amerikaanse hacker die had onthuld dat Bradley Manning gevoelige informatie doorgespeelde aan WikiLeaks. De rol van de ondervraagde is karig: hij zegt niet veel meer dan “ja” of “correct”. Maar gelukkig bestaat er muziek want de componist en de sopraan slagen erin elk “ja” te voorzien van een specifiek vibrato of licht-hysterische sequensen. De orkestratie toont donkere harmonieën van de lage koperblazers die fraai contrasteren met de spottende klarinetten.
Kenmerkend voor de cyclus is dat sopraan Anu Komsi zowel de ondervrager als de ondervraagde zingt. Haar zangtechniek stelt haar in staat zijdezachte souplesse te paren aan de scherpte van een glassplinter. Zij doet dat met het ogenschijnlijke gemak dat alleen aan virtuozen is gegeven.
Beethoven revisited
Lindberg’s constatering dat zijn werk niet van historisch materiaal kan wegblijven is geen valse bescheidenheid. Het eerste deel van Two Episodes is geïnspireerd op de 9e symfonie van Ludwig van Beethoven. De reden is simpel. Toen Lindberg hoorde dat die symfonie geprogrammeerd stond op het premièreconcert (2016, BBC Proms) besloot hij een stuk te schrijven met dezelfde bezetting. Bovendien schreef hij de afsluiting als imitatie van Beethovens opening zodat de twee zonder pauze na elkaar konden worden gespeeld. Ideaal voor de programmeurs en de financiële afdeling van de Proms.
Uiteraard is het stuk verder geheel zelfstandig gebleven, hoewel er qua ritmiek en idioom zeker aanknopingspunten zijn met de grote klassiek-romantische voorvader. Na een introductie van de hoge koperblazers volgen de houtblazers en de strijkers met een patchwork van impressionistische en expressieve motieven. De luisteraar waant zich in een stadspark, met vogelgeluiden en kinderstemmen, tegen een achtergrond van autoverkeer en onrust. Het is een hedendaagse vorm van Wagner’s concept van Unendliche Melodie waarin de melodische motieven maar niet tot rust willen komen. Het einde vermijdt een climax maar gaat na een fermate en een korte rust over in het tweede deel waarin een korte trompetsolo een wervelende opeenvolging van houtblazers en strijkers inleidt. De spanning wordt opgevoerd naarmate de sequensen steeds weer een climax ontwijken. Sibelius lijkt in het laatste deel mee te kijken wanneer de strijkers zich melancholisch laten meevoeren tot een de zachte, lange landing van een zweefvliegtuig.
Het is niet de grootsheid van de geste maar die van de suggestie waaraan het huidige werk van Magnus Lindberg zijn aantrekkingskracht ontleent. Dirigent Hannu Lintu, die sinds 2012 het Finnish Radio Symphony Orchestra leidt, voelt dat perfect aan. De luisteraar wordt hoe dan ook het bad ingetrokken – verzet heeft geen zin.
- WAT: Magnus Lindberg – Accused / Two Episodes
- WIE: Anu Komsi (sopraan), Finnish Radio Symphony Orchestra o.l.v. Hannu Lintu
- UITGAVE: Ondine, ODE 1345-2, mei 2020
- BESTEL HIER: JPC
