Deze gerenommeerde en op één na oudste muziekprijs ter wereld voor Klassieke muziek wordt aan de beste muzikanten voor de beste producties uitgereikt. Tussen al die grote namen viel één Belgische productie op in de categorie kamermuziek: Goeyvaerts String Trio (Pärt, Moody – Stabat Mater, Simeron) – Challenge Records International/Challenge Classics
Het juryrapport
De visie en het doorzettingsvermogen van het Goeyvaerts String Trio om grotendeels op eigen kracht een artistiek gewaagd project als dit te verwezenlijken, oogstte al op voorhand bewondering bij de jury. Die waardering werd daarna nog geïntensiveerd door de precisie en ambachtelijkheid van de uitvoering. In het Stabat Mater van Arvo Pärt bloeien boventonen op en leggen onverwachte harmonisaties emoties bloot in de eeuwenoude tekst die in andere uitvoeringen veel minder sterk overkomen. De ongekend indringende manier waarop hier wordt gespeeld en gezongen, trekt je als luisteraar steeds verder de muziek in.
Simeron van Ivan Moody is speciaal voor het Goeyvaerts String Trio gecomponeerd. Het stuk blijkt een ideale tegenhanger van Pärt. De heldere en verfijnde compositie schreeuwt om de intelligente benadering die het Goeyvaerts String Trio en de zangers van Vox Luminis voorstaan.
Beide werken zijn opgenomen in de Eglise Saint-Jean l‘Evangéliste de Beaufays. De producenten hebben aldaar optimaal gebruik gemaakt van de rijke kerkakoestiek en deze zo subtiel weergegeven dat het lijkt alsof je tussen de zangers en strijkers in de gewijde ruimte staat. Ook de tot in de puntjes verzorgde uitgave doet recht aan dit buitengewoon intrigerende en schitterend verwezenlijkte project.
Aart-Jan van de Pol
Prelude
Utrecht, zaterdagnamiddag, 29 november 2014. Het trio repeteert op de hotelkamer. Ik loop even rond in de binnenstad. De straten zijn drukbevolkt met kooplustigen en toeristen die door de eerste kou struinen. Etalages aarzelen tussen Sint en Kerst. Half april liep ik hier ook. Kort na de release van de Stabat Mater-cd traden het trio en de zangers op in kunstgalerij Kuub. De eigenaar Jaap Roëll had de grootst mogelijke bijdrage geleverd op de crowd funding website Kickstarter.
Een cd opnemen kost handen vol geld en in deze hypermoderne tijden van allerhande geluidsdragers is een financieel succes heel onzeker. Crowd funding is een nieuwe manier om voldoende budget bij elkaar te sprokkelen om een opname te kunnen realiseren. Het werd een succes voor een eerder ongewone en zelfs gewaagde productie. Een Facebook-link op de Arvo Pärt-pagina was een duwtje in de rug maar vooral na een Kickstarter mail “Projects We Love” dienden tientallen ‘backers’ zich aan. In het totaal sponsorden 514 mensen met elk een eigen budget bijna 15 000 £ (zo’n 17500€).
Een cd maken
Het trio had reeds een lange weg afgelegd om Arvo Pärt’s compositie te spelen. Ze zochten een manier om de bijzondere klankenwereld van de tintinnabuli stijl van de Estse toondichter tot zijn recht te laten komen: zuiver, helder en diepgaand. Pieter Stas, cellist en zanger van oude muziek, had de ingeving om het werk te spelen in reine stemming én zonder vibrato; dit resulteerde in een ongelooflijke klankpuurheid en ze beslisten om het zo, en niet anders, uit te voeren. Daarnaast verzocht het trio Ivan Moody om een werk te componeren dat aansloot op dat Stabat Mater. 2012 werd het jaar dat de tweede titel op de cd, Simeron ‘Vandaag’ in het Grieks, het licht zag. Het ene werk is verdriet en hunkering, het andere geeft de hoop van de Verrijzenis weer. Twee Orthodox-Christelijke werken die in se het religieuze overstijgen. (de recensie vindt u op: https://klassiek-centraal.be/?q=recensie/goeyvaerts-trio-vox-luminis-essenti%C3%ABle-schoonheid en in tekst bij de cd vindt u nog veel meer).
Naar aanleiding van deze uitvoering van Stabat Mater en Simeron (2 mei 2013) en de recensie die ik voor Klassiek Centraal wou schrijven, begon ik er met Pieter over te praten. Hij nodigde me uit om de ‘liner notes’ voor de cd te schrijven. Hij wilde weg van de gebruikelijke musicologische toelichting die als een bijsluiter in de doosjes zit. Ook daar wenste het trio een artistiek statement maken. Toen begonnen onze dialogen over muziek, iconen, woorden, ervaren en doen. Even later was ik een klein deel van een hardwerkend team. We namen wat videootjes op om het project te promoten; het trio speelde een Hooverphonic als bedanking voor de Backers; ze speelden nog vele concerten van Webern tot Korndorf en ik mailde met Ivan Moody en las nog wat boeken. Ondertussen begon Kris Matthynssens steeds meer op Arvo Pärt te lijken…
Die zomer werden de eerste opnames gemaakt in de Eglise Saint-Jean l‘Evangéliste in Beaufays voorbij Luik. De voorbereiding was meticuleus: elke noot gerepeteerd, elke boventoon ervaren en elke microfoon op de juiste plaats. Alles leek voorspoedig te verlopen maar de sopraan Zsuzsi Tóth viel ziek. Een keelontsteking hinderde haar en maakte het onmogelijk om het Stabat Mater nog zuiver te zingen. In oktober volgde een tweede opname om het Stabat Mater verder af te maken. Ik mocht erbij zijn. Peter Pieters, een sympathieke fotograaf maakte schitterende opnames en wij stelden enkele vragen aan de zangers, het trio en de klankmeester op verzoek van Challenge Records. Het resultaat staat o.m. op http://www.youtube.com/user/not2w84.
De kerk heeft een prachtige akoestiek en de klankingenieur Piotr Furmanczyk had zijn opnameapparatuur precies hetzelfde opgesteld als in de zomer. Niets mocht aan het toeval worden overgelaten maar het zat perfect en die twee opnames blijken één geheel. Piotr leidde de opnames van maat tot geheel en registreerde perfect het indringende klankenspectrum van de reine stemming die in de kerk galmde als een troostende heldere stem. Spelen en luisteren, bespreken en weer spelen tot de avond viel alsof de tijd in de abdijkerk niet bestond. Tenslotte nam het zestal het Stabat Mater helemaal door. Hemels. Een impressie van die dag kan u lezen op de Kickstarter website; in het Engels; Kickstarter, post #8.
De eerste ‘edits’ bleken weergaloos mooi. Ondertussen werd de tekst gefinaliseerd, goedgekeurd, vertaald, tientallen keren in nog eens drie talen herlezen, in de Challenge stijl gezet, illustraties en cover werden gelay-out. Een ploeg van Challenge Records, het trio en ikzelf werkten vele uren tot alles goed zat. En dan was het klaar en startte de tweede promotie. De Kickstarter backers werden nogmaals bedankt en Challenge zette het werk in hun virtueel uitstalraam.
De officiële release vond plaats op 20 maart in de Sint-Niklaaskerk in Willebroek. De kerk zat afgeladen vol. Na het concert was het even stil en dan volgde een daverend applaus. Achteraf een receptie met tevreden backers en fans. In april mocht ik mee naar Heeswijk en Utrecht en introduceerde er de werken met een ontroerend voordrachtje over liefde, dood en evenement. Ook nu was het een succes. Maar zou de immer kritische muziekpers er ook zo over denken?
Het was wachten op de eerste echte recensies. Eerst publiceerden kleinere websites lovende woorden. Maar reeds in de zomer verschenen waarderingen in grote tijdschriften als Gramophone (Editors Choice) en Luister (een 10). Geslaagd met de grootste onderscheiding. Het waren mooie woorden en een nieuwe standaard voor de uitvoering van Arvo Pärt’s Stabat Mater was gezet. De cd werd zelfs gebruikt als ultieme test van dure luidsprekers; ze werden goedgekeurd.
Nominatie
In het vroege najaar kreeg het trio telefoon uit Nederland: of ze zich op 29 november zouden kunnen vrijhouden? Ze waren genomineerd voor een Edison Award (kamermuziek) samen met Steven Isserlis, Robert Levin (Beethoven – Complete Cello Sonatas) en Quatuor Ebene (Mendelssohn – Felix & Fanny). De ‘concurrenten’ voor de prijs zijn grote namen en zelfs hun idolen!
Pas op 23 november was het officieel; ‘ons’ werk, en vooral het artistieke statement van het trio won de gegeerde Edison Klassiek voor kamermuziek.
Die dag zond het Nederlandse VPRO in het programma Vrije Geluiden enkele fragmenten van het Stabat Mater en Simeron uit. De opnames in het Bimhuis in Amsterdam op 11 november boden diegenen die het werk nog niet kennen een mooi voorsmaakje: https://www.youtube.com/watch?v=KarSdW2-teg&feature=youtu.be
29 november in Utrecht, De Edison Award
Het is middag en we verzamelen in een gezellige bistro voor de lunch. Pieter en Kris waren er al van de dag ervoor omdat ze als winnaars waren uitgenodigd op het Buma Classical Convention. Dat is een tweedaagse beurs voor de promotie van Nederlandse klassieke muziek. Muzikanten, organisators en anderen kunnen er met elkaar internationaal netwerken, naar voordrachten luisteren en voorstellingen meemaken. Zaterdag, de tweede dag staat in het teken van het Festival met vooral muziek en de uitreiking van de Edison Awards. Om vijf uur zou het trio optreden in zaal Pandora helemaal bovenaan het gebouw. Hoe de prijsuitreiking zou verlopen was onduidelijk maar een soort oscar-gala stond alvast niet op het programma.
Plein zes in het Tivoli Vredenburg is een open ruimte op de zesde verdieping. Ingericht als een grote zwevende foyer met uitkijk over de stad. Zaal Pandora is nog een beetje hoger en vulde zich met connaisseurs uit de Convention en fans. Enkele camera’s en microfoons registreerden het moment dat voor ons bijna even sacraal was als de muziek waarvoor ze werden beloond. De voorzitter van Edison, Stef Collignon, verwittigde het publiek dat ze niet de cd zouden spelen maar raadde iedereen aan “ethisch en cultureel verplicht” die wel te kopen. Hij citeerde het juryrapport met merkbaar genoegen en overhandigde het Edisonbeeldje aan het trio.
Schnittke’s trio, een in memoriam voor Alban Berg, dat op een eerdere cd staat, vulde de zaal met de gekende intensiteit en liefde voor het werk die het Goeyvaerts String Trio eigen is. Het licht en donker van die compositie kwam tot z’n recht hoewel de zaal zelf de klanken leek op te zuigen. De laudatio en hun hele optreden kan men nog bekijken op https://www.youtube.com/watch?v=nq3ccDITRM4&feature=youtu.be.
Na het optreden konden we meegenieten van het walking dinner en ontmoetten we Aart-Jan van de Pol en de grote baas van Challenge Records International, Anne de Jong, die fier poseerde met het trio én het beeldje van meneer Edison.
De grote slot-show die volgde was een soort van Juke-box met het Radio Filharmonisch Orkest die ook een Edison won (Oeuvreprijs). Het was een combinatie van Ren-je-rot en de Proms: veel ambiance en succesnummers uit het klassieke repertoire. (voor een overzicht van de Edisons: http://www.edisons.nl/klassiek/nieuws/terugblik-edison-klassiek-gala-2014)
Nog voor het einde van de receptie zochten we rustiger oorden op. We dronken nog een dubbel in Oudaen op de gezondheid van de afwezige zangers (Zsuzsi Tóth, sopraan; Barnabás Hegyi, contratenor; Olivier Berten, tenor), de klankmeester, het Challenge team met Valentine Laout en onszelf: Cheers! Ergens in de nacht, niet eens zo zot laat, wandelden we door de straten van het oude Hollandse Utrecht. Her en der liet jong volk zich horen en enkele fietsers fluisterden langs ons heen. Edison zit in een rugzakje achter de glimlach van Pieter.
De dag daarop reageerde een andere gevierde muzikant uit Sint-Niklaas, Guy De Mey: “het gegeerde beeldje (zoals de Oscar)….geniet ervan en proficiat !”
De Edison Award komt vooral het trio toe. Niet alleen in deze productie zijn ze erin geslaagd om de composities zo knap te interpreteren en te spelen. “Het Goeyvaertstrio, een van de fijnste ensembles van het land en mogelijk het standvastigste strijktrio ter wereld, is een merknaam voor kwaliteit”, schreef Tom Janssens in De Standaard van 1 december ll. (“De onwereldse eenvoud van componist Arvo Pärt, Monnik met een missie”) Het is de nagel op de kop!
Epiloog
In Utrecht vullen de straten zich als altijd in de vroege ochtend en lopen ’s nachts weer leeg. Alle muziekmensen zitten weer thuis, achter een bureau of in het repetitielokaal en sommigen misschien op een podium. In Sint-Niklaas zitten er alvast drie met een glimlach op hun gezicht en een beeldje op de schouw te werken aan een nieuw project.
Proficiat Pieter Stas, Kris Matthynssens en Kristien Roels!
