Ja, natuurlijk orgel en Bach of viool en Bach, dat zijn natuurlijke bondgenoten. Maar Bach en accordeon? Het instrument dat het levenslicht zag in de tijd dat Bach, dankzij Felix Mendelssohn-Bartholdy zijn muzikale hergeboorte mocht beleven, was voor de levende Johann Sebastian Bach uiteraard een onbekende. Kan Bach zo goed op het accordeon als op viool en orgel?
Ja, natuurlijk orgel en Bach of viool en Bach, dat zijn natuurlijke bondgenoten. Maar Bach en accordeon? Het instrument dat het levenslicht zag in de tijd dat Bach, dankzij Felix Mendelssohn-Bartholdy zijn muzikale hergeboorte mocht beleven, was voor de levende Johann Sebastian Bach uiteraard een onbekende. Kan Bach zo goed op het accordeon als op viool en orgel?
*** Bach voor viool en orgel in de Antwerpse kathedraal
Laten we beginnen met de ‘echte’ Bach, weliswaar op een hedendaagse viool en een romantisch orgel, instrumenten die niet echt beantwoorden aan diegene die Bach kende, maar ze zijn op zijn minst naaste familie van het instrumentarium waar Bach vertrouwd mee was.
We schrijven het hierboven al, de instrumenten beantwoorden niet echt aan Bachs tijd en niet alleen dat, er zijn ook enkele bewerkingen die organist Peter Van de Velde schreef, naar voorbeeld van onder meer Mendelssohn, Saint-Saëns en Kretschmer. Hun bewerkingen horen we op deze cd.
De viool van violiste Nadja Nevolovitsch is een gemoderniseerd instrument uit 1731 (Camillus Camili, Mantua). Wie weet, mocht Bach ooit tot Mantua geraakt zijn, of de violist die destijds het instrument liet bouwen tot in Leipzig, had Bach deze viool, toen ze nog niet aangepast was aan de moderne eisen, zelf kunnen horen.
Peter Van de Velde speelt op zowel het Metzler orgel als het Schyven orgel van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen. De solo-orgelwerken zijn Fantasie und Fuge g-Moll, BWV 542 (Metzler orgel) en Sonate A-dur, BWV 1015. De werken voor viool en orgel worden zowel op het Metzler als het Schyven orgel uitgevoerd.
De opname begint groots met het verrassend zware, donderende openingsakkoord van de Fantasie. Meteen laat Van de Velde ons kennis maken met zowat al de registers van dit orgel en ja, sluit je ogen maar en voel de sfeer die je alleen in de kathedraal kan genieten. De cd is niet overdreven uitgepuurd en zo horen we gelukkig de klanken mooi uitsterven. Dat is ook zo behouden voor de viool. We vermelden graag de producers: Steven Maes en Felicia Bockstael want al te dikwijls worden cd’s te fel gedigitaliseerd en wordt de natuurlijke nagalm weggesnoeid.
Technisch staat violiste Nevolovitsch op de eerste rij. Ze speelt zo zuiver als maar kan, zeg maar als een diamant en dat past in Antwerpen, de diamantstad bij uitstek. Anderzijds missen we toch wel frasering en vloeiende zanglijnen met alle daarbij horende beweging. De dubbelgrepen – Bach had er als violist blijkbaar een boon voor – zijn nogal hard en ze snijdt diep in het instrument. Dat is wel een teken van grote zelfzekerheid.
In het samenspel verfijnt Nadia Nevolovisch opvallend en wordt ze lyrisch. We luisteren extra naar de bewerking van Bachs wereldberoemde Air door Peter Van de Velde. Hij speelt de begeleiding op het Schyven orgel, een orgel dat meer zweeft, vibreert en minder toonvast overkomt dan het Metzler orgel. De Air is smeuïg, zeg maar honingzoet gekleurd. Romantischer kan moeilijk.
Wat de opmerkingen ook zijn, Bach is de rode draad in heel deze opname en men is gegaan voor Bach zoals hij was en hoe hij later beleefd werd bij zijn herontdekking. Het mag best eens op deze wijze de evolutie van de interpretaties en bewerkingen door de tijd heen zo weer te geven.
Goldbergvariaties op accordeon
De Goldbergvariaties (BWV 988) van Johann Sebastian Bach (1685-1750), ze worden elk muziekminnend mens van jongs af aan met de paplepel meegegeven. We moeten ze kennen. We kennen ze, op klavecimbel, op piano, op orgel, ja zelfs op saxofoon. Nu zijn ze er op accordeon.
Philippe Thuriot interpreteert de overbekende variaties die Bach componeerde om graaf Hermann Carl von Keyserlingk te helpen indutten. De adellijke heer leed aan slapeloosheid en diens jonge klavecinist Johann Gottlieb Goldberg moest maar zien dat hij zijn baas in slaap kon wiegen met de bekende variaties. Variaties die Bach componeerde, als ‘slaapverwekkende muziek’ zou je wel kunnen stellen. Het lukte blijkbaar want Bach werd door de dankbare graaf gul bedankt met een gouden beker die niet met wijn maar met honderd Louis d’Or munten gevuld was.
Werden de Goldbergvariaties eerst op klavecimbel gespeeld? Benjamin Steens, onze Vlaamse zoon die in Reims het kathedraalorgel meester is, denk dat het bijna niet anders kan dan dat, zoals op zovele plaatsen bij de rijkere lieden van toen, op de slaapkamer een klavichord stond. Het instrument is veel zachter dan het klavecimbel. Je moet absolute stilte creëren om Steens’ opname vanaf de eerste noot echt te horen. Vreemd aan onze tijd, niet vreemd aan de tijd van toen, een tijd dat er nog stilte was. De cd die we hier bespreken, mist die stilte volledig. Hij begint niet pianissimo, maar mezzo-forte. Het tempo is perfect. Langzaam schrijdt Thuriot verder door het thema dat we zo goed kennen. Hij fraseert het mooi en ondanks het wennen is aan de klank van het instrument, overtuigt hij je met de aria die 30 variaties kent (hier gespreid over 2 cd’s) en afrondt met een da capo (herneming) van de aria.
Blijft die overtuiging? Neen, sommige variaties worden harder, tot bijna ruw gespeeld, andere zijn saaier, gaan je vervelen en jawel, je zou… Juist, je zou erbij in slaap kunnen vallen. De gebruikte registers kunnen soms storen door een nasale klank of door te veel op de voorgrond te komen. De baslijn is algemeen ook te sterk aanwezig. Dit leidt ons tot het stellen van een dubbele vraag: is de accordeon niet geschikt voor deze muziek of heeft Philippe Thuriot- ondanks soms schitterende momenten – Bach of op zijn minst deze muziek – niet voldoende begrepen? We zijn niet helemaal overtuigd van deze opname, twijfel blijft zich meester maken, ook bij het herbeluisteren. Om die reden geven we geen kwaliteitsoordeel met sterren of een Nominatie Gouden Label want we willen u niet op een vals spoor zetten omdat wij niet overtuigd zijn. De kans is meer dan reëel dat u totaal voor deze uitvoering valt en dan heeft u geen ongelijk. Zie je dat we nog twijfels hebben? Het zij zo.