Auteur Hermine Couvreur
De omslag van het boek, de viool van mijn moeder, oogt een beetje ‘goedkoop’. Niet wat je zou verwachten van een autobiografie waarin, naast muziek, ook een dikke rode draad wordt gevormd met de gevolgen van de collaboratie en de repressie na WO II.
Het verhaal is vrij eenvoudig. De grootvader van Else was tijdens WO II lid van de NSB, een partij die collaboreerde met de Duitsers. Haar moeder An was daardoor automatisch lid van de jeugdafdeling ervan. Dit had zware gevolgen voor haar toen na de oorlog kinderen van NSB’er niet mochten verder studeren. Zij was reeds geslaagd voor haar toelatingsexamen viool aan het conservatorium.
Ze huwt in 1949 met een advocaat die ze reeds van kindsbeen af kent. Ze vestigen zich in De Betuwe en krijgen twee kinderen, Bob en Else. An speelt piano en tennist. De kinderen beleven een aangename jeugd. Als de vader promoveert tot rechter, moeten ze echter verhuizen naar Leeuwarden en hier komen de traumatische ervaringen van An boven en het hele gezin zal worden meegesleurd in een kolk van emoties. Vooral tussen An en haar dochter Else lopen de spanningen hoog op.
Else verneemt geheel toevallig het zware familiegeheim en tracht op haar manier hiermee om te gaan. Ze vindt soelaas in haar dwarsfluitspel. Op een dag ontdekt ze op zolder de oude, niet meer bespeelbare viool van haar moeder. In de koffer vindt ze een oude foto van Ben, een joodse jongen die regelmatig bij An thuis kwam musiceren. Else tracht antwoord te krijgen op vele vragen en via haar eigen liefde voor de muziek hoopt ze door te dringen tot haar moeder, tevergeefs.
Tot haar eigen grote teleurstelling én die van haar leraar slaagt Else niet in het toelatingsexamen dwarsfluit voor het conservatorium. Ze gooit zich in het uitgaansleven en leert uiteindelijk haar levenspartner, Roos, kennen. Ze gaat ook in therapie om het oorlogsverleden van haar moeder en grootvader te leren plaatsen in haar eigen leven. Tussen haar en haar moeder verslecht de verhouding, zeker na de dood van haar vader en het komt tot een breuk die verscheidene jaren zal duren. Na de dood van haar moeder kan Else zichzelf ten volle bevrijden.
Collaboratie en repressie
Meer nog dan de muziek worden in het boek de collaboratie, de repressie en de gevolgen ervan als één thema uitgewerkt.
Ik vraag me af of de jongeren van deze tijd voldoende objectief kunnen inschatten hoe gevaarlijk en onrechtvaardig de naoorlogse tijd was voor hen die behoorden tot de ‘foute’ partij maar geen kwaad deden. Als je enig opzoekingswerk verricht, kom je tot de vaststelling dat partijen zoals de NSB in Nederland en in België het Verdinaso, het VNV aan Vlaamse kant en Rex aan Waalse kant, steevast worden beschreven als dictatoriaal, tiranniek, extreem, … Nochtans waren heel wat mensen te goeder trouw lid omdat ze overtuigd waren dat door die keuze een betere toekomst voor iedereen in het verschiet lag. Dat er oorlogsmisdadigers tussen zaten, ontkent niemand maar ook bij het verzet waren mensen die geen zier gaven om een onschuldig leven, die evengoed folterden en moordden.
De werkelijke geschiedenis van de collaboratie is er een van nuances, toevalligheden, al dan niet bewuste keuzes om redenen van allerlei aard. De geschiedenis van de collaboratie heeft een zwart (vergeef me de term) eindhoofdstuk: de repressie en met de repressie de schaamte van een naoorlogse even goed getraumatiseerde generatie die boet voor de keuze van de ouders of grootouders.
Karakters
De karakters in het boek zijn zeer goed en geloofwaardig beschreven. De vader, de grootmoeder en zoon Bob worden voldoende duidelijk geschetst. An, de moeder, is een zeer kwetsbare maar egocentrische vrouw, vol zelfmedelijden en woede. Zij is duidelijk niet in staat het verleden los te laten. Erger nog, ze weigert hierbij alle hulp.
Het verhaal is geschreven in de ik-persoon. Else vertelt… Je volgt de evolutie in haar kijk op de grootvader van wie ze veel houdt en van wie ze mondjesmaat ontdekt, uit zuinig weergegeven verhalen van haar moeder en grootmoeder, dat hij onbuigzame, autoritaire trekjes had. Een man die zijn dochter ’s avonds laat nog uit bed haalde als hij meende dat ze niet genoeg gestudeerd had op haar viool, om haar alsnog haar stukken te laten spelen. De haat-liefde verhouding tussen Else en haar moeder, hoe die leidt tot een breuk en uiteindelijk een verzoening is ook zeer treffend verteld.
Muziek
Regelmatig wordt in het boek verwezen naar de Fluitpartita van J.S. Bach. Het eerste muziekstuk waaraan Else haar hart verliest. Persoonlijk vind ik dat de muziek als rode draad ruimer en vooral intenser had kunnen uitgewerkt worden.
- WAT: De viool van mijn moeder door Yvonne Van den Berg
- Uitgeverij Luitingh – Sijthof B.V. Amsterdam – ISBN 978 90 218 0875 8
