***** Soms krijg je een cd in handen waar alles aan klopt. Je hoort een afwisselend programma, muziek die je nog niet zo goed kende, maar die je vanaf noot één fascineert, in een perfecte uitvoering en dan ook nog eens prachtig opgenomen.
De werken op deze cd zijn totaal verschillend. Het oudste werk Ogive No. 1 van Erik Satie dateert uit 1886, Four van John Cage uit 1990. Meer dan honderd jaar verschil, maar toch ademen al deze werken dezelfde atmosfeer.
Pianiste en ensembleleider Sarah Rothenberg legt het uit in het goed verzorgde tekstboekje: verstilling, stilte en contemplatie verbinden deze werken.
Daarbij is Satie een belangrijke bron van inspiratie geweest voor Feldman en zeker voor Cage. Bovendien wordt dit drietal gekenmerkt door een zelfde excentriciteit. Het ware alle drie rare mannen die in de marge van de muziek wensten te opereren.
Waar of niet, ook zonder deze verklaring kun je alleen maar constateren dat de hier gepresenteerde werken bij elkaar horen en elkaar op een logische manier aanvullen. Rothenberg heeft zonder meer een grondige repertoirekennis en een uitstekende smaak!
Ik heb het over de cd Rothko Chapel met muziek van Morton Feldman, Erik Satie en John Cage.
Voornaamste compositie op deze cd is Rothko Chapel (1971) voor altviool, percussie, celesta, sopraan, mezzosopraan en koor van Morton Feldman dat aangevuld wordt met een aantal ‘kleinere’ maar daarom niet minder indrukwekkende werken: Gnosienne Nos. 3 en 4 (1890/91) en Ogive Nos. 1 en 2 (1886) voor piano van Erik Satie en van John Cage ear for EAR, Four en Five voor koor en In a Landscape voor piano.
Het ensemble bestaat uit de Amerikaanse musici Kim Kashkashian altviool, Sarah Rothenberg, celesta en piano, Steven Schick percussie en het Houston Chamber Choir onder leiding van Robert Simpson.
Feldman liet zich bij de compositie van zijn meesterwerk inspireren door de Rothko Chapel in Houston. Een kapel gewijd aan alle religiën, speciaal gebouwd voor het werk van de Russisch – Amerikaanse schilder Mark Rothko in 1971. De wanden van de kapel zijn bekleed met in totaal veertien werken van Rothko.
Net zoals het werk van Rothko de toeschouwer naar binnenzuigt in een eigen spirituele wereld, waar geen begin en geen eind is, een tijdloze wereld, zo laat Morton Feldman ons in zijn meesterwerk Rothko Chapel zien dat je deze wereld ook door middel van muziek kunt bereizen. Een fascinerende ervaring!
Zoals Feldman het zelf zegt: to a large degree, my choice of instruments (in terms of forces used, balance and timbre) was affected bij the space of the chapel as well as the paintings. Rothko’s imagery goes right to the edge of his canvas, and I wanted the same effect with the music – that it should be heard from a certain distance…
Feldman bouwde zijn werk op uit vijf sterk contrasterende maar in elkaar overlopende secties naar analogie van de in Rothko Chapel geëxposeerde werken.
Een meesterwerk verdient een meesterlijke uitvoering. En dat is meer dan gelukt. Rothenberg en de haren voeren je met zachte maar besliste hand meteen mee de muziek in vanaf de eerste zeer zachte inzet van de pauken. Het lijkt op een initiatie tijdens een rituele bijeenkomst.
Feldmans wereld is er een van kleur. Het ensemble dat zich geheel in dienst van de muziek stelt, levert hier een topprestatie met prachtig beheerst spel. De transparante opname valt meteen op. Zelden hoorde ik zoveel klankkleur uit mijn speakers komen.
Aparte vermelding verdient het koor onder leiding van Robert Simson dat verbluft met de meest halsbrekende, soms nauwelijks waarneembare en uit het niets komende inzetten en een volkomen beheersing van Feldmans idioom. Wat een prachtig koor is dit!
Satie’s Gnossienne 3 en 4 en Ogive 1 en 2 blijven geheel in dezelfde verstilde sfeer. Volgens Cage werd Satie behoorlijk beïnvloed door het Boeddhisme en als je deze werken hoort kun je niet anders concluderen dan dat daar wat inzit. Je hoort ook duidelijk waar Cage de mosterd haalde toen hij In a Landscape schreef.
In Rothenbergs uitvoering valt op dat het tempo als volkomen natuurlijk overkomt. Bedachtzaam, meditatief, verstild maar nooit slepend zoals deze muziek ook door sommigen (Reinbert de Leeuw) geïnterpreteerd wordt of veel te snel (Ciccolini).
Alles staat hier in het teken van klankkleur, helderheid en dynamiek dankzij een perfect toucher en pedaalgebruik. Rothenberg beweegt zich volkomen vrij door de partituur maar zonder de aandacht naar zich toe te trekken. Alles staat hier in dienst van de muziek. Met deze interpretaties komt ze wat mij betreft vooraan te staan in de rij van Satie interpreten.
De koorwerken van Cage Four voor vier stemmig koor, ear to EAR voor tenor en koor en Five voor vijfstemmig koor voegen aan de verstilde sfeer op deze cd een religieus aspect toe. Een sfeer van acceptatie, misschien wel berusting. Four doet mij met zijn lang aangehouden lage passages denken aan Boeddhistische boventoonmuziek en ear to EAR is duidelijk geïnspireerd op Gregoriaanse muziek. Five met zijn hoge sopraan inzetten is dan weer meer een exploratie van de mogelijkheden van een koor. Ook in deze lastige partituren horen we het Houston Chamber Choir op zijn best, soeverein en autonoom.
De cd wordt besloten met een andere mijlpaal uit de twintigste-eeuwse muziekgeschiedenis: In a Landscape van John Cage, geschreven voor danseres Louise Lippold in 1948. Ritmiek (een doorlopende beweging van achtsten) en klankkleur staan hier centraal. Het gebruik van beide pedalen tegelijkertijd veroorzaakt lang doorklinkende boventoonreeksen. Zo bewerkt Cage een lyrische en tegelijkertijd dromerige stemming, zowel zacht als meditatief. De geest van Satie is duidelijk present, maar je kunt werk ook beschouwen als een voorbode van de minimal music en zelfs ambient muziek.
Ook hier valt weer op hoe Rothenberg als een schilder op fenomenale wijze kleuren uit haar palet de piano tovert en zich volkomen in dienst van de muziek stelt.
Deze cd is dus een absolute aanrader. Niet alleen door de rake keuze voor een repertoire dat bij het grote publiek goeddeels onbekend is, maar ook door de overtuigende manier waarop het gebracht wordt. Hier wordt gemusiceerd op een manier die je in ons ego tijdperk niet vaak meer hoort. Koor en musici hebben hun ego’s aan de kapstok gehangen toen ze de studio binnenkwamen. Geen pathos, geen ambitie, maar alleen musiceren in dienst van de noten. Fantastisch,zeker kopen.
- WAT: Rothko Chapel
- WIE: Morton Feldman
- UITGAVE: ECM 2378
- Foto: m.t.